Wat is regeneratieve landbouw?

Dit klinkt misschien utopisch, maar het gebeurt al. Overal binnen en buiten Nederland bewijzen regeneratieve boeren dat je door middel van voedselproductie ecologische, sociale en financiële winst kunt genereren. Deze boerderijen – die voedsel produceren voor de lokale bevolking – zijn niet langer onderdeel van de klimaat-, bodem-, biodiversiteits-, water- en gezondheidscrisis, maar lossen ze juist op. Vanaf hun erf zorgen ze ervoor dat het landschap, de gemeenschap en de lokale economie steeds gezonder worden.

Inheemse principes

Dit is overigens niks nieuws of revolutionairs. Regeneratieve landbouw gaat juist terug naar de basis. Eeuwenoude inheemse principes en praktijken – zoals het idee dat al het leven samenhangt en van elkaar afhankelijk is – staan centraal. Ook kijken zowel regeneratieve boeren als inheemse samenlevingen verder dan de korte termijn en delen ze het verlangen om het land voor toekomstige generaties beter achter te laten dan ze het aangetroffen hebben.

Regeneratieve boeren laten zich verder informeren, inspireren en voeden door allerlei andere landbouwstromingen die met de natuur samenwerken. Biologisch, biologisch-dynamisch, permacultuur, agro-ecologie, Community Supported Agriculture: allemaal zijn het bewegingen die – net zoals regeneratieve landbouw – werken aan een voedselsysteem dat rechtvaardig, menswaardig en in balans met de planeet is. En allemaal onderkennen ze het belang van een gezonde bodem, gezonde voeding, voor gezonde mensen, in een gezond systeem voor boeren op een gezonde Aarde.

Natuurlijk zijn er accentverschillen, tussen deze bewegingen onderling, en tussen deze bewegingen en regeneratieve landbouw. Maar er is vooral veel overlap. Zo maken regeneratieve boeren – net zoals biologische boeren – géén gebruik van pesticiden of kunstmest. En zie je allerlei permacultuur-principes – zoals het sluiten van kringlopen of het kiezen voor zoveel mogelijk diversiteit – ook op regeneratieve boerderijen terug. Veel regeneratieve boerderijen of tuinderijen zijn dan ook biologisch of biodynamisch gecertificeerd, maar er zijn tevens boeren en tuinders die bewust niet voor een keurmerk kiezen. Bijvoorbeeld omdat certificering voor hen te kostbaar is of simpelweg overbodig, omdat de gemeenschap die het voedsel afneemt dagelijks op het erf komt en zo met eigen ogen kan zien dat het goed zit. 

De kern van regeneratieve landbouw

Hoe regeneratieve landbouw er precies uitziet, is gebonden aan de lokale context van de boerderij, zoals het type landschap, de weersomstandigheden, het type bodem en je afzetmarkt. Toch hebben alle regeneratieve boeren iets met elkaar gemeen. De natuur dient als voorbeeld. Voor alles.

Dit zie je terug in deze grondbeginselen van regeneratieve landbouw, die we samen met boeren, wetenschappers, inheemse leiders, landbouwexperts en andere voedselveranderaars hebben opgesteld. Hieronder zullen we een aantal van de belangrijksten uitlichten:

Regeneratieve boeren kiezen voor diversiteit (en maken géén gebruik van pesticiden)

In de natuur groeien verschillende soorten planten, bloemen, kruiden, noten en vruchten door elkaar heen. Doordat ze allemaal andere voedingsstoffen aan de grond toevoegen én eruit halen, houden ze de bodem in balans. Dieren en insecten zorgen ervoor dat geen enkele soort ooit een plaag wordt die het ecosysteem overbelast. De één z’n vijand is immers de ander z’n vieruurtje. Zo kan al het leven floreren en wordt het ecosysteem naarmate het langer bestaat steeds veerkrachtiger.

Het huidige landbouwsysteem is deze natuurlijke wijsheden vergeten. Het zet in op monoculturen en zorgt er met pesticiden voor dat alle andere soorten moeten wijken. Dit zorgt voor verlies van leven, zowel onder als boven de grond, en een uitgeputte bodem die enkel productief is als we ‘m overladen met kunstmest. Wereldwijd zorgt deze aanpak ervoor dat we per minuut 30 voetbalvelden vruchtbare landbouwgrond verliezen. Dat zijn ruim 15,5 miljoen voetbalvelden per jaar.

Regeneratieve boeren nemen de natuur weer als vertrekpunt en keren zo het tij. Zij kiezen voor diversiteit in gewassen én voor natuurlijke plaagregulatie (door steeds nieuwe soorten aan te trekken als er eentje te dominant wordt). Met als resultaat: een gebalanceerd eetbaar ecosysteem waarin pesticiden overbodig zijn.

Regeneratieve boeren maken hun bodem steeds gezonder en vitaler (en blijven weg bij kunstmest)

Ook de bodem laten regeneratieve boeren zoveel mogelijk haar natuurlijke ding doen. Zo kiezen velen voor no-dig: een techniek waarbij je de grond van je moestuin niet omploegt, maar het bodemleven met rust laat. Hierdoor kunnen waardevolle schimmelnetwerken ontstaan, die cruciaal zijn voor gezonde en veerkrachtige gewassen die tegen een stootje kunnen. Ook voor al het andere bodemleven is deze aanpak een stuk beter (want minder verstoring). Dit alles resulteert in een gezondere bodem met meer leven, meer vruchtbaarheid en meer productiviteit. Kunstmest is hierdoor overbodig. En: het zorgt voor gezondere mensen. Want hoe gezonder de bodem, hoe gezonder de gewassen die erop groeien, hoe gezonder wijzelf.

Meer weten over no-dig? Anne van Leeuwen, Ricardo Cano, Daan Houwers en Roos Burger hebben op Lenteland-boerderij ’t Gagel een prachtige no-dig tuin. Ze geven ook speciale no-dig cursussen.

Regeneratieve boeren laten de Aarde beter achter dan ze haar aangetroffen hebben

Dat regeneratieve boeren de Aarde beter achterlaten dan ze haar aantroffen, is misschien wel het makkelijkste uit te leggen aan de hand van een andere regeneratieve landbouwtechniek, namelijk: voedselbossen. Een voedselbos is een agroforestry-systeem waarmee boeren levenloze weilanden omtoveren tot eetbare ecosystemen vol biodiversiteit. Ook hier is de natuur het voorbeeld. Voedselbossen bestaan namelijk – net zoals natuurlijke bossen – uit verschillende lagen, die van noord naar zuid zo zijn ingezaaid dat ze allemaal genoeg zon krijgen. En net zoals een natuurlijk bos zorgt een voedselbos voor meer bodemvruchtbaarheid, waterretentie, koolstofopslag en biodiversiteit. Zo vind je er – naast notenbomen, fruitbomen, bessenstruiken, pompoenen en knolgewassen – ook bijen, vlinders, hazen, eekhoorns en tientallen vogelsoorten.

Interessant? Lees het verhaal van voedselbosbouwer Wouter van Eck, wiens voedselbos in Groesbeek meer biodiversiteit bevat dan een nabijgelegen natuurgebied. Of duik in ons interview met Frank Gorter en Marieke Karssen van Voedsel uit het Bos. 

Regeneratieve boeren zorgen voor meer leven én een betere kwaliteit van leven

Door te kiezen voor biodiversiteit en een gezonde bodem zorgen regeneratieve boeren voor meer leven, zowel boven als onder de grond. Tegelijkertijd verbeteren ze ook de kwaliteit van al het leven op en rondom hun boerderij. Bijvoorbeeld door te kiezen voor holistische begrazing en hun kippen en koeien daarmee in staat te stellen om hun natuurlijke gedrag te vertonen. Maar ook door te produceren voor de lokale markt, en zo gemeenschappen weer met elkaar en hun voedsel te verbinden én ze toegang te geven tot gezond, lokaal voedsel.

Je verder verdiepen in holistische begrazing? Boer Joost van Schie en boerin Sanne Beld passen het toe.

Regeneratieve boeren genereren sociale, ecologische én financiële winst

Regeneratieve landbouw is pas echt regeneratief als ook de boer er een eerlijke boterham mee kan verdienen. Het moet dus altijd sociale, ecologische én financiële winst genereren. Zonder een van deze pilaren valt het op den duur simpelweg gewoon om.

Om ook de financiële winst te waarborgen kiezen veel regeneratieve boerderijen voor de korte keten of een ledenmodel, waarbij je als burger voor een oogstseizoen lid kunt worden van de boerderij. Op deze manier is de boer verzekerd van een inkomen voor het hele seizoen, ook als er iets misgaat. Andere initiatieven stellen burgers in staat om mede-eigenaar te worden, waardoor je als burger mede-verantwoordelijk wordt voor je voedselproductie, zoals Herenboeren en Stichting Lenteland.

Van uitzondering naar normaal

Om van regeneratieve landbouw de norm te maken, moeten we een aantal barrières overwinnen. Zoals het idee dat regeneratieve landbouw de wereldbevolking niet kan voeden. Spoiler: dat kan het wel, aldus hoogleraar Pablo Tittonell en deze onderzoekers van de WUR. Maar alleen als we inzetten op héél veel kleinschalige regeneratieve boerderijen die hun gemeenschap voeden. Ook hebben we per provincie en gemeente een heldere stip op de horizon nodig, zodat boeren, wetenschappers en burgers daar – binnen de lokale context – naartoe kunnen werken. Hier is onder andere De Plaatsen hard mee bezig.

En last but not least moeten we het verhaal over de potentie van regeneratieve boerderijen – die de natuur herstellen en hun gemeenschappen voeden – aan elkaar vertellen. En ons daarbij niet laten afleiden of misleiden door de greenwashing van grote agro-multinationals, die ons willen doen geloven dat regeneratie ook op industrieel niveau mogelijk is. Of dat je kunt regenereren terwijl je gebruik maakt van monoculturen en pesticiden. Regeneratieve landbouw is níet van corporates of van de industrie, en is dat ook nooit geweest. Het is een beweging die is ontstaan dankzij duizenden jaren inheemse wijsheid, gecombineerd met principes en praktijken uit de biologische, biologisch-dynamische, agro-ecologische landbouw en permacultuur. Daarom heeft het ook de potentie om zo ongelooflijk veel ecologische en sociale crises op te lossen. Daarom moeten we ermee aan de slag.

Zo kun jij bijdragen

Als burger

Met hoe we eten kunnen we een directe bijdrage leveren aan een lokaal en gifvrij voedselsysteem dat de gezondheid van de bodem, biodiversiteit, het klimaat en onszelf ten goede komt. Bijvoorbeeld door je boodschappen direct bij een regeneratieve boer of tuinder te doen, er een oogstaandeel af te nemen (dit heet ‘CSA’) of zelfs mede-eigenaar te worden. Dit laatste kan onder andere via Herenboeren en Lenteland. Steun verder waar mogelijk initiatieven die de transitie naar regeneratieve landbouw versnellen doordat ze landbouwgrond vrijmaken uit de economie, zoals Land van Ons en Aardpeer.

Als boer

Steeds meer organisaties helpen boeren om – hectare voor hectare – de overstap te maken naar regeneratieve landbouw. Voor advies kun je als boer onder meer terecht bij Soil Heroes, Schevichoven, Wij.land, De Plaatsen en Food Forest Factory. In Goede Aarde helpt boeren om – door slim gebruik te maken van natuurlijke compost en bladbemesting – in een relatief korte periode hun gebruik van kunstmest en pesticiden af te bouwen zónder productiviteitsverlies.

Als bedrijf

Maak je als bedrijf gebruik van grondstoffen of gewassen die in de landbouw worden geproduceerd? Kies er dan voor om die af te nemen bij regeneratieve boeren. Soil Heroes helpt je om een regeneratieve boer te vinden die precies bij jouw bedrijfsbehoeften past (en doet dit onder andere al voor Jack Bean en Dr. Bronner’s). Verder is het aangaan van een directe samenwerking met een lokale regeneratieve boer, om zo al je werknemers iedere dag van een regeneratieve lunch te voorzien, een actie met impact. Sta je aan het roer van een bedrijf of organisatie? Kies er dan tevens voor om in iedere beslissing en actie het leven centraal te stellen.

Als overheidsmedewerker of politicus

Vrijwel iedere regeneratieve boer (in spé) loopt aan tegen beleid en regelgeving. Een van de krachtigste dingen die je als overheidsmedewerker of politicus daarom kunt doen is faciliteren. Ga naar het platteland en praat met boeren die de overstap willen maken naar regeneratief. Praat met boeren die al regeneratief zijn. Vraag ze wat ze nodig hebben en probeer het voor ze te regelen. Dan kunnen zij weer verder met het creëren van een toekomstbestendig landbouwsysteem.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 17 oktober 2022. Laatste update: 12 augustus 2024.