Frank Gorter & Marieke Karssen

In 2017 richt Frank samen met Marieke Karssen Voedsel uit het bos op, om de beweging van mensen, boeren en landeigenaren die een voedselbos willen starten te voeden. “Het eerste jaar kwamen er ongeveer twintig mensen naar onze cursussen en jaartraining, inmiddels leiden we zo’n 150 mensen per jaar op”, vertelt Frank. Via de website van Voedsel uit het bos kunnen voedselbosboeren in spé tevens gratis hulpmiddelen vinden, zoals ‘voedselbosrecepten‘ voor zes verschillende landschappen. “Afhankelijk van het type voedselbos dat je wilt starten, je grondwaterstand en je bodemtype genereert de tool een lijst met bomen en struiken die bij jouw voedselbos passen. Maar je kunt via onze website ook een business case voor jouw eetbare ecosysteem maken.”

“Is een voedselbos rendabel? En kun je er de wereld mee voeden? Dat zijn de eerste vragen die Marieke en ik altijd krijgen”, lacht Frank. “Ons standaard antwoord daarop is: als voedselbosbeweging hebben we nog veel te leren, maar wat ik zeker weet is dat we met industriële landbouw de wereld níet kunnen voeden. Simpelweg omdat het totaal geen rekening houdt met de gezondheid van de bodem en biodiversiteit, en ook niet met ons eigen welzijn trouwens.” Over het financiële deel kan hij eveneens kort zijn: “Een voedselbos met als doel productie levert volgens de eerste prognoses meer dan genoeg voedsel op om rendabel te zijn én de bodem wordt – in tegenstelling tot in de reguliere landbouw – ieder jaar gezonder en dus productiever. Alleen, het duurt een paar jaar voordat zo’n bos volwassen is.”

Hectare voor hectare

Het overbruggen van die periode is voor veel boeren de grootste barrière om de overstap naar voedselbosbouw te maken, ziet Frank. “Natuurlijk zijn er een aantal trucs die je kunt toepassen, zoals beginnen met het aanplanten van bessenstruiken, omdat die vrijwel meteen oogst opleveren. Maar een shortcut voor het ontwikkelen van een goed producerend volwassen voedselbos bestaat niet, dat kost gewoon tijd.” Je kunt er als boer daarom voor kiezen om hectare voor hectare om te schakelen. Frank: “Dat zou ik eigenlijk iedere boer willen aanbevelen, omdat je daarmee ook waardevolle kennis en ervaring opdoet die je kunt toepassen in de rest van je voedselproductie-systeem.”

Ook binnen beschermde natuurgebieden en in bossen zien Frank en Marieke kansen voor voedselbossen. “Nu is het zo dat voedselbossen in de natuur vaak verboden zijn, bijvoorbeeld uit angst voor exoten, maar dat de bomen er wel gekapt mogen worden. Voor veel boseigenaren is bomenkap tevens een verdienmodel”, zegt Frank. Hierdoor wordt de natuur continu in een pioniersstadium gehouden, waardoor het ecosysteem in kwestie nooit volwassen kan worden. “Terwijl als je kiest voor een ecosysteem waarin je de boom niet omzaagt, maar je uit die boom oogst, dan kan die boom gewoon 400 jaar oud worden en hoeft de natuur niet steeds helemaal opnieuw te beginnen.”

“Het terugkeren van biodiversiteit gaat zo ontzettend rap, dat is het hoopvolle van voedselbossen”, deelt Frank. “Voedselbos Ketelbroek, het voedselbos van Wouter van Eck waar ik bijna elke maand kom om les te geven, heeft nu bijvoorbeeld een aantal bevers. En die bevers beïnvloeden het ecosysteem daar op dusdanige wijze, dat ze weer allerlei veranderingen in het landschap teweegbrengen, waardoor er ruimte ontstaat voor weer nieuwe soorten. Je kan je bijna niet voorstellen hoe snel die veranderingen gaan.”

Om nieuwe soorten aan te trekken, is de link met een bestaand natuurgebied wel noodzakelijk, nuanceert Frank, “want zo’n bever komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen.” Toch betekent dit niet dat het alleen zin heeft om een voedselbos dichtbij natuurgebieden aan te leggen. “Dit past wel heel goed, omdat een voedselbos een bufferfunctie rondom het natuurgebied vervult en het dus beschermt, en het tegelijkertijd het leefgebied van de dieren in dat natuurgebied vergroot. Maar als er geen natuurgebied in de buurt is, dan kan je gewoon een veel groter voedselbos beginnen. Anticiperend op een toekomst die we zelf willen creëren, gaan we ervan uit dat er de komende decennia genoeg (voedsel)bossen bijkomen die we met elkaar kunnen verbinden. Dat hebben we zelf in de hand.”

Naast een schakering van voedselbossen ziet Frank de komende jaren een grote diversiteit aan landschappen ontstaan, waarmee mensen verbonden zijn. “Dat kunnen ook regeneratieve boerderijen zijn die werken met akkerbouw of grazers, als het maar divers is. Zodat de ecosysteemdiensten van ons landschap weer optimaal kunnen functioneren, waardoor de bodem weer gezond wordt en water weer in het landschap wordt vastgehouden. Dan hoeven we echt niet alle koeien af te schaffen, helemaal niet. Zolang het maar een holistisch geheel is waarin alle wezens, onszelf meegeteld, een plek kunnen vinden. We are not in nature, but of nature.”

Volgens Frank begint het creëren van deze toekomst bij het reorganiseren van de basis van onze systemen. “Ik zie de transitie als een reorganisatie vraagstuk. Nu is het weefsel van onze samenleving gebaseerd op wantrouwen en controle. Terwijl wat we nodig hebben, is een sociale architectuur gebaseerd op vertrouwen, waardoor mensen op lokaal niveau hun eigen landschap beter kunnen begrijpen en verder kunnen ontwikkelen. Dan kunnen we ons weer als stewards van onze omgeving opstellen, net zoals inheemse gemeenschappen dat al duizenden jaren doen.”

Meer weten over voedselbossen?

– Duik in het verhaal van Wouter van Eck, de oprichter van voedselbos Ketelbroek. In 2009 was dit voedselbos nog een kaal veld vol snijmaïs, inmiddels vind je er talloze vogels, vlinders, wezels, vuurvliegjes, ringslangen en bevers. Ook staan er bomen die ruim vijftien meter hoog zijn. Wouter: “Het is een soort Ark van Noah vol dieren die in het lege akkerlandschap een plekje hebben gevonden en allemaal meeliften. En de oogsten nemen ieder jaar toe. Dat is het fascinerende: de natuur wil gul zijn, als we haar de kans geven.”
– Boerenzoon Mark Venner laat zien dat bomen een goed alternatief zijn voor koeien. Sinds 2019 heeft hij samen met zijn familie alle 25 hectare grasland getransformeerd tot agroforestry. Mark: “Als we nu over het land uitkijken, zien we weer een toekomst.”
– Luister de Voedselboscast, waarin Frank Gorter en Marieke Karssen in gesprek gaan met voedselbospioniers. Met als centrale vraag: ‘Hoe dragen voedselbossen bij aan de samenleving van de toekomst?’

Je verder verdiepen in de kracht van regeneratieve landbouw? Volg ons op LinkedIn en Instagram, dan mis je niks!

Oorspronkelijk gepubliceerd op 23 augustus 2023. Laatste update: 20 maart 2024.