Michel Scholte: “De true price is in feite een factuur van de natuur”

Wat is ‘true price’ en waarom is die belangrijk voor de landbouw?

“De true price, of de ‘echte prijs’, is de marktprijs plus de sociale en milieukosten die tijdens de productie gemaakt worden. Die laatste twee worden in hoe we de economie nu hebben ingericht, eigenlijk nooit meegerekend. Dat zijn ‘externaliteiten’, die bedrijven grotendeels mogen negeren. Om een voorbeeld te geven: een ticket van Amsterdam naar Bangkok zou 580 euro duurder moeten zijn, zo hebben we berekend, als je alle klimaatschade en luchtvervuiling zou laten meewegen. In het geval van intensieve landbouw worden de kosten van vervuilde bodems, lucht en water, stikstofuitstoot, klimaatschade in de vorm van uitstoot van koolstofdioxide, fijnstof, schade aan biodiversiteit en aan landschapsschoon niet meegerekend. Maar ook sociale aspecten zoals het onderbetalen van cacaoboeren, bijvoorbeeld. Al die kosten worden daarmee in feite afgewenteld op de samenleving: die mag met de negatieve effecten omgaan. Publieke kosten, maar private winsten. Zo zou een economie niet moeten werken.”

Waarom negeren we al die maatschappelijke en milieukosten in de economie? Klinkt lekker makkelijk…

“Het heeft geen plaats gekregen in economisch denken en handelen. Dat komt ten dele omdat de relevante informatie er vaak niet is als je een economische transactie aangaat: mensen weten bijvoorbeeld niet dat bij de productie een rivier in een ander land is vervuild. Daarnaast zou het helpen als er een norm geformuleerd was, als we een definitie van maatschappelijke kosten hadden. Ook is vaak niet duidelijk wie de stakeholders zijn: wie praat namens de rivier, wie komt op voor de rechten van de rivier? Tenslotte is het niet in het kortetermijnbelang van de economische spelers om bij een transactie rekening te houden met die ‘externe kosten’. Het is gemakkelijker en winstgevender voor ze om die kosten af te wentelen op de gemeenschap. Een goed voorbeeld van een perverse prikkel.”

In jullie True Price Manifesto spreken jullie over een broken economy?

“Exact. Het streven naar economische groei creëert welvaart, maar is wereldwijd ook een belangrijke oorzaak achter verlies van biodiversiteit, kinderarbeid, klimaatverandering en ga maar door. Belangrijk om erbij te vertellen: ik ben niet tegen markten. Markten zijn een beproefd mechanisme voor productie en handel, voor een efficiënte verdeling van schaarse middelen. Maar ik ben ook geen vrije markt fetisjist die blind is voor de nadelige gevolgen. Bij True Price willen we de kracht van markten blijven benutten om tot betere, meer rechtvaardige resultaten te komen.”

Hoe kan het werken met true prices de economie veranderen?

“Als mensen de ware prijs van producten gaan kennen, kunnen ze beter kiezen waar ze hun geld aan uitgeven. Het rekenen met true prices is een instrument dat transparantie bevordert en helpt bij de transitie naar een duurzame economie die geen inbreuk maakt op mensenrechten of schade berokkent aan de natuur. Met True Price, opgericht in 2012, ontwikkelen we methoden en tools om de impact van economisch handelen te meten en bewustwording bij het publiek te vergroten. In 2018 begonnen we met een spin-off daarvan, Impact Institute, om te komen tot een impact economy: een economie waarin werk, ondernemers en bedrijven bijdragen aan een betere wereld. Dat is anders dan alleen maar winst maken.”

Hoe zou het berekenen van de true price in de landbouw concreet in zijn werk kunnen gaan?

“Bij dat beprijzen kijk je naar kosten van herstel van de schade, compensatie of preventiekosten. Dat hangt af van het precieze geval en de soort kosten die je wilt beprijzen. Laten we bodemvervuiling nemen. Heel concreet: we kunnen offertes opvragen om na te gaan wat het kost om vervuilde grond te saneren. Die kosten gaan dan naar de veroorzaker volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. De boer krijgt als het ware een factuur van de natuur. Die extra kosten zal hij moeten doorberekenen in de kosten van zijn landbouwproducten, die daardoor duurder worden dan producten uit regeneratieve landbouw. De consument mag kiezen wat hij koopt en waar hij met zijn portemonnee aan wil bijdragen. Zo krijg je eindelijk transparantie in de markt, een gelijk speelveld, eerlijke prijzen en eerlijke concurrentie. Je moet dus standaarden, modellen en methoden ontwikkelen om prijskaartjes te hangen aan die externaliteiten – en dat is precies wat we doen.”

Wie moet de factuur van de natuur gaan opstellen?

“Daar moeten we pragmatisch mee omgaan. Het zou het mooist zijn als overheden dit uiteindelijk gaan doen, en ook het meest logisch. Overheden zullen immers vaak de herstelkosten betalen, dus dat kunnen ze dan goed doorbelasten aan de vervuiler. Maar in deze fase van de true price-beweging kan ik me ook voorstellen dat organisaties als True Price of andere maatschappelijke organisaties het voortouw nemen. Alle methoden van beprijzing die we ontwikkelen zijn open source, iedereen kan zo instappen en meedoen. We hebben onze methode voor agri-food producten op onze website gepubliceerd.”

Over wat voor bedragen hebben we het eigenlijk, in de landbouw?

“Volgens een berekening van de VN wordt er wereldwijd jaarlijks zo’n 17.000 miljard dollar aan kosten niet meegenomen in de prijzen van landbouwproducten. Alleen al in Nederland hebben we zo’n 6 miljard euro aan vermijdbare zorgkosten die te maken hebben met ongezond voedsel en chemicaliën in de landbouw. Elk jaar wordt er in Nederland 9 miljoen kilo chemische gewasbeschermingsmiddelen over landbouwgrond uitgestort. Uit onderzoek komt nu naar voren dat er een link lijkt te bestaan met hersenziekten. Dus ga maar na. Ook moeten we een eind maken aan die 600 miljard dollar subsidie die jaarlijks en wereldwijd naar de intensieve landbouw gaat. Dat is natuurlijk ook zeer marktverstorend en leidt tot oneerlijke concurrentie met de regeneratieve landbouw. Op dit moment is van dat bedrag slechts 50 miljard bedoeld voor duurzame landbouw. Die subsidies moeten we eindelijk eens gaan herbestemmen. Dat kan ook in de vorm van inkomenssteun voor consumenten.”

We hebben het nu telkens over kosten van het aanrichten van schade, maar zou je ook de waarde van bijvoorbeeld biodiversiteit of landschapsschoon in de prijzen kunnen vangen?

“Dat blijven altijd ten dele abstracte begrippen. Je moet beginnen met het opstellen van normen: wat vind je belangrijk, wat vind je waardevol, wat wil je beschermen. Als intensieve landbouw dan bijvoorbeeld de schoonheid van het landschap aantast, wat dan een zorgvuldig gedefinieerde cultuurwaarde is, dan zou je boetes kunnen uitdelen. Maar dan moet je het dus wel van tevoren in regelgeving verankerd hebben. Regeneratieve landbouw die biodiversiteit bevordert zou je kunnen belonen, of steunen met subsidies bijvoorbeeld. Je kunt de consument ook informeren: ‘Als je dit product koopt, steun je ook de vlinders en de patrijzen.’ Veel mensen zijn best bereid om daar iets extra’s voor te betalen.”

In de kern hebben we het over een andere manier van ‘economisch denken’?

“Ja, een meer reële manier van denken. Onze economische theorie is natuurlijk grotendeels een constructie, met soms absurde effecten. Voorbeeld: grond waarop intensieve landbouw bedreven wordt, heeft een hoge waarde onder de huidige Europese accountancy- en boekhoudregels. Ga je op diezelfde grond aan regeneratieve landbouw doen, dan is die waarde volgens die boekhoudkundige spelregels lager. Boeren die overstappen op regeneratieve landbouw, moeten dus eerst op hun grond afschrijven! Niet omdat er in de reële waarde iets verandert, maar omdat ze een ander vinkje moeten zetten volgens de fiscale regels die we hebben bedacht. Je zou net zo goed kunnen beargumenteren dat de grond onder regeneratieve landbouw juist méér waarde oplevert, omdat biodiversiteit en landschap ervan profiteren, maar dat is dan weer waarde die we tot nu toe niet meetellen. Het is het gestolde oude denken over wat waardevol is en wat niet, dat nog steeds de basis vormt van onze regeltjes.”

Schuilt er niet ook een gevaar in overal prijskaartjes aanhangen? Uiteindelijk ‘absorbeert’ het economische systeem dan ook de natuur. Een regenwoud is waardevol, maar als het meer oplevert als weidegrond, kan het zo in de uitverkoop…

“Dat is inderdaad precies de kant die we niet op moeten. Dan heb je het over de commodificatie van de natuur, en dat is de weg naar de hel. Er zijn wel stromingen in de milieu-economie die hier op neer komen. Je gaat dan lang zitten plussen en minnen en kiest uiteindelijk voor wat het meeste geld oplevert. Maar dat is dan nog steeds het oude economische denken, want je kunt financiële systemen niet volledig toepassen op ecologische systemen. Daarom werken wij met een rechtenbenadering. We hebben het over universele rechten, zoals het recht van mensen op een gezonde leefomgeving, maar ook het recht van plant- en diersoorten om te bestaan. Die rechten zijn onvervreemdbaar en niet met een zak geld op te kopen. Uiteindelijk willen we naar een economie die niet langer inbreuk maakt op dit soort rechten.”

Als we die true price gaan berekenen, zal veel voedsel in de supermarkt dat uit de intensieve landbouw komt, dus duurder worden?

“Klopt. We gaan de echte prijs betalen, en die is hoger met die manier van produceren. Daarom moeten we het ook gedecideerd aanpakken. In sommige supermarkten krijgen klanten nu al de keuze of ze de true price willen betalen of niet. Ook moeten we zorgen dat het goedkopere aanbod vanuit de regeneratieve landbouw goed vertegenwoordigd is in de schappen. Maar we moeten echt naar een systeem waarin de juiste financiële prikkels gaan meespelen voor producenten, anders blijven we de afbraak van onze eigen planeet financieren. True pricing is daarin een wortel om mee te slaan, zeg ik weleens.”

Wanneer beschouw je je missie als geslaagd?

“Als alle winkelprijzen de echte prijzen zijn. Of ik dat nog ga meemaken? Jazeker. Sinds april 2023 experimenteren we samen met Albert Heijn met true prices van koffie, houdbare melk en havermelk in supermarkten in Zaandam, Groningen en Wageningen. Mensen krijgen daar de true price te zien en kunnen ervoor kiezen of ze die willen betalen. Het geld gaat naar de Rainforest Alliance. We staan aan het begin, maar true pricing kan gewoon, en we gaan er ook gewoon voor strijden.”