Rineke Dijkinga: “Wij zijn niet alleen wat we eten, maar vooral ook wat ons eten at”

Rineke Dijkinga
Bodemuitputting
Rineke Dijkinga
longread

Rineke Dijkinga: “Wij zijn niet alleen wat we eten, maar vooral ook wat ons eten at”

Onze gezondheid begint bij bodemgezondheid, weet natuurgeneeskundig en orthomoleculair therapeut Rineke Dijkinga.

In dit artikel legt Rineke uit wat de relatie is tussen bodemuitputting en gezondheidsuitputting én hoe we het tij kunnen keren.

Tekst Rineke Dijkinga Fotografie Fotografie door: Gabriela Hengeveld & anderen Gepubliceerd 27 juni 2022 Leestijd 15 minuten

Wie afgelopen voorjaar door Nederland reisde kan het bijna niet ontgaan zijn: de akkerbouwgronden die blank stonden na een flinke regenbui, de vele oranje akkers en de zandstormen die over het land raasden. Allemaal tekenen dat onze bodemkwaliteit snel achteruitgaat en ons bodemleven zelfs aan het uitsterven is…

Toch is dit geen breaking news. Bijna honderd jaar geleden, in 1930, sprak Roosevelt de historische woorden: “De wereld die zijn kostbare grond vernietigt, vernietigt zichzelf.” Alhoewel er sindsdien overal kleinschalige regeneratieve projecten Lees hier over andere regeneratieve projecten. zijn gestart, met mooie resultaten die aantonen over hoeveel veerkracht de natuur beschikt, is er op grote schaal weinig veranderd. Bodemuitsterving staat volgens veel klimaatwetenschappers nog steeds veel te laag op de prioriteitenlijst. Net als water overigens. Volgens veel wetenschappers zijn de bodem- en watercrisis veel urgenter dan het CO2 vraagstuk.

En toch… Hoor je mensen op verjaardagen of in de rij bij de kassa praten over de bodemcrisis? Het lijkt nog steeds een ‘ver-van-ons-bed-show’. Terwijl het letterlijk en figuurlijk al naast ons (ziekte)bed staat. 

Dat zit zo: 

  • Pesticiden en kunstmest verarmen de bodem, waardoor steeds minder opneembare voedingsstoffen overblijven. En een gebrek aan opneembare voedingsstoffen in de bodem betekent een gebrek aan voedingsstoffen voor de plant, daarmee op ons bord en vervolgens in ons lichaam.

  • Het verarmde voedsel van deze bodems sturen wij naar voedselfabrieken die er op hun beurt nog meer voedingsstoffen aan onttrekken waardoor voeding nog ‘leger’ op ons bord terechtkomt. Zo ontstaat ’hidden hunger’: Hidden hunger: Genoeg eten en toch ondervoed een term die aangeeft dat wij kwantitatief ruim te eten hebben, maar dat er kwalitatief flinke tekorten zijn, hoeveel we ook eten. Hierdoor kunnen chronische klachten en ziekten ontstaan.

  • Vervolgens gaan we onze klachten te lijf met medicijnen en medisch ingrijpen. Terwijl ons lichaam om chemische stoffen (waaronder medicijnresten) af te breken juist meer voedingsstoffen nodig heeft, waardoor alsmaar grotere tekorten ontstaan.

Gelukkig kan je zelf – elke dag en bij iedere hap die je in je mond stopt – een heleboel doen om deze vicieuze cirkel te doorbreken. Maar voordat ik daar induik wil ik eerst kort inzoomen op het belang van een gezonde bodem.

Rineke Dijkinga Heerlijk Westerwolds Land

De bodem als patiënt

Om de groei naar tien miljard wereldburgers in goede banen te leiden, moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne industriële landbouw. In de biologische en regeneratieve landbouw hoor je andere opvattingen Lees hier over het wetenschappelijk onderzoek van Pablo Tittonell . De veerkracht en vitaliteit van onze gewassen en bodem is volgens hen zo verslechterd door de chemische landbouw, dat we alleen nog met flink veel ‘chemische infusen’ voedsel kunnen produceren. Met alle gevolgen van dien voor bodem, natuur, klimaat en onze (hormonale) gezondheid.

“Onze uitgeputte bodem is een patiënt geworden, die alleen aan een chemisch infuus van pesticiden en kunstmest kan overleven”

Hoewel er in kleiner verband bij regeneratieve boeren en natuur- en milieuorganisaties volop aandacht is voor ‘patiënt bodem’, lijkt het in groot verband nog steeds geen issue. Het laatste alarmerende IPCC-rapport van april 2022 is door de oorlog in Oekraïne onderin de la beland. De oorlog wordt door sommige belanghebbenden zelfs aangegrepen om de overstap naar regeneratieve landbouw met minder fossiele energie, kunstmest en bestrijdingsmiddelen uit te stellen. We moeten immers de wereld voeden en gaan voor maximale voedselzekerheid, is het (onterechte) mantra…

Ook de alarmerende berichten over de ‘tikkende tijdbom’ Zware metalen, bestrijdingsmiddelen, pfas; de kwaliteit van ons water is een tikkende tijdbom – onze waterkwaliteit die op bijna nergens in Nederland meer op orde is – hebben we nogmaals uitgesteld naar 2027. Dan moet het echt op orde zijn. Maar hebben we die tijd wel?

Hidden hunger

Dat de moderne chemische industriële landbouw de wereld voedt en dat we er daarom mee door moeten gaan valt echter te betwisten. Enerzijds omdat een groot deel van de wereldbevolking aan honger lijdt (hoeveel meer voedsel we ook zijn gaan verbouwen). Anderzijds omdat het bij het rijke, welvarende deel van de bevolking tot ‘hidden hunger’ leidt. Heel ongemerkt (je ziet er namelijk niets van als je een prachtige aardappel of broccoli koopt) is ons voedsel de afgelopen veertig tot vijftig jaar tot wel zeventig procent minder voedingsstoffen gaan bevatten. Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we een steeds verdere intensivering en industrialisering van de landbouw doorgevoerd. Hierdoor is onze bodem anno nu ziek, uitgeput en verarmd: in een ‘dode bodem’ kunnen voedingsstoffen namelijk niet meer worden opgenomen door de plant. En eten zowel dieren als mensen voedsel die hun wezenlijke honger naar voedingsstoffen niet stilt. De ziektes en klachten die hierdoor ontstaan, gaan we vervolgens bij plant, dier en mens te lijf met chemische bestrijdingsmiddelen en medicijnen zonder de oorzaak aan te pakken.

Is het niet bijzonder dat we hiervoor, bijna honderd jaar geleden, al gewaarschuwd werden?

“Veel van de huidige ziektes waaraan we lijden zijn te wijten aan gevaarlijke tekorten in ons dieet. Deze kunnen we niet genezen als we de uitgeputte bodems – waaruit ons voedsel afkomstig is – niet weer in balans krijgen. Het voedsel dat we van uitgeputte grond eten doodt ons uiteindelijk, hoeveel we er ook van eten.” – Dr. Albrecht & Northen (prof emeritus of Soils /University Missouri), Acres Magazine in 1936

Voor de mensen die mijn boek ‘Je brein vitaalniet hebben: in de tabel hieronder zie je de geschatte afname van voedingsstoffen. Ons voedsel wordt dus qua vitale voedingsstoffen steeds ‘leger’. Zo ontstond de term ‘hidden hunger’.

Duurzame landbouw
Biologische landbouw
Ons voedsel is de afgelopen 40 tot 50 jaar tot wel 70% minder voedingsstoffen gaan bevatten
Appels op het land van Rineke

Verarmd voedingspatroon

Tijdens de corona-crisis zijn we door voedingswetenschappers uitgebreid geïnformeerd over de gevolgen van een verarmd voedingspatroon voor ons immuunsysteem: de gevolgen van het virus waren het ernstigst bij mensen met een ‘poor diet. Maar verarmd voedsel gaat veel verder dan een goede weerstand tegen virussen. Ook bij de bijna tien miljoen Nederlanders met een chronische klacht en/of ziekte speelt een poor diet een duidelijke rol. De rode draad in leefstijlgerelateerde oorzaken van chronische ziekten (zeker de ernstigsten, zoals kanker) lijkt te zijn: 1) slechte voeding (poor diet), 2) stress, 3) verstoorde ontgifting en 4) Synthetische hormoonverstorende stoffen (Endocrine Disrupting Chemicals, ook wel EDC’s genoemd).

De juiste balans in mineralen

Het is niet alleen zo dat mineralen minder opneembaar zijn vanuit de bodem. Wat minstens zo belangrijk is voor de gezondheid van mens, dier en plant is dat al deze mineralen er in de juiste balans zijn. Zo werkt ons lichaam alleen optimaal als de natrium/kalium balans in orde is. Maar ook kalium en magnesium moeten met elkaar in balans zijn. Net zoals calcium en magnesium, koper en zink, en magnesium en silicium. En zo kan ik nog wel even doorgaan. De overmaat aan stikstof, fosfor en kalium in kunstmest heeft grote gevolgen voor de mineraalbalans in de bodem. En daarmee voor de balans in het voedsel op ons bord. In ons lichaam kan deze onbalans bijvoorbeeld de zuur-basebalans verstoren. Een overmaat aan fosfor (wat niet alleen met kunstmest te maken heeft, maar ook gerelateerd is aan onze hoge gemiddelde inname van frisdrank en fosfaathoudende E-nummers) kan op zichzelf bijvoorbeeld al leiden tot verzuring.

Uitgelichte quote

Geen enkele ziekte, inclusief kanker, kan ontstaan in een basische omgeving - Dr. Otto Warburg (Nobelprijswinnaar)

In de fabriek wordt verarmd voedsel nog armer

Overigens is bodemuitputting niet ons enige probleem. Het voedsel dat van onze uitgeputte bodems geoogst wordt, gaat daarna vaak naar de fabriek. Die maakt er een overvloed aan houdbaar, goedkoop en bewerkt kant-en-klaar voedsel van. Door de vele bewerkingen en raffinage verdwijnen er heel wat voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen, sporenelementen, vezels en antioxidanten. 

Van bewerkt voedsel eten we gemiddeld genomen meer. Zo eten we gemiddeld genomen veel te veel calorieën Ultra-Processed Diets Cause Excess Calorie Intake and Weight Gain , die ons niet voeden maar enkel onze maag vullen. In veel Westerse landen is er zoveel eten dat er per persoon zo’n zeventig tot negentig procent méér op voorraad is dan de werkelijke dagelijkse voedingsbehoefte, aldus Carolyn Steel in haar boek ‘Wat gaan we eten?. Overgewicht is hiervan één van de logische gevolgen met in het kielzog vele chronische ziektes. Overgewicht is namelijk een op zichzelf staande factor voor hormonale disbalansen en ontstekingsziekten Ontstekingsziekten: Wat een westers dieet precies doet in het lichaam . Is het in dit licht niet ongelooflijk pijnlijk om te vernemen dat onze zorgverzekeraars beleggen in fastfoodketens Zorgverzekeraars blijven beleggen in fastfoodketens en dat ook willen blijven doen?

Mineralen en sporenelementen

Vooral de afnemende mineraalgehaltes (ik noem het voor het gemak even mineralen, maar officieel gaat het om mineralen en sporenelementen) hebben grote gevolg voor onze gezondheid. Hoewel we slechts voor vier procent uit mineralen bestaan, zijn ze voor bijna alle processen in ons lichaam nodig. 

Alle taken die onze cellen moeten uitvoeren, zoals de aanmaak van energie zodat wij fit en vitaal door het leven kunnen, zijn namelijk afhankelijk van mineralen. Ook al ontbreekt er één, dan verloopt dit proces al minder optimaal. Met consequenties voor bijvoorbeeld:

  • De ontgifting van toxines (uit het milieu; residuen van bestrijdingsmiddelen uit voedsel, water en lucht; door je lichaam/darm aangemaakte toxines)

  • De aanmaak van antioxidant enzymen die elke cel in jouw lichaam moeten beschermen. Zie verder mijn uitgebreide artikel over antioxidanten Kunnen we vrije radicalen in toom houden met antioxidanten? en mijn artikel over leverontgifting

  • De omzetting van aminozuren (uit eiwitten) naar bijvoorbeeld neurotransmitters of schildklierhormonen

  • De aanmaak van hormonen en immuunglobulines

  • De aanmaak en activering van vitamine A, B, C, D, E, K

Uitgelichte quote

Hidden hunger voel je niet in je maag, maar het raakt je gezondheid en vitaliteit tot in de kern - Mr. Kull C. Gautam van Unicef

Bestrijdingsmiddelen

Door dit alles ontstaan niet alleen bij de mens, maar ook bij de plant zelf vele klachten en ziektebeelden. Die we vervolgens ‘oplossen’ met bestrijdingsmiddelen zoals fungiciden en insecticiden. Deze vallen onder de groep ‘endocriene disruptors’ (EDC’s): ze kunnen onze hormoonbalans drastisch verstoren als we ze via water, voeding of de lucht binnen krijgen (hierover meer in het volgende artikel dat ik zal schrijven).

Een berucht bestrijdingsmiddel, dat gebruikt wordt op ons meest gegeten voedsel (namelijk: soja, mais en buitenlandse tarwe én de eieren, melk het vlees en andere dierlijke producten van de niet-biologisch gehouden dieren die dit eten), is glyfosaat. Dit werkt als een chelator in zowel de bodem als in onze darm. Met andere woorden, het bindt de aanwezige mineralen waardoor deze niet benut kunnen worden voor de belangrijkste taken in ons lichaam. Hartritmestoornissen hebben mogelijk een link met glyfosaat, kopten kranten Trouw: Pesticiden veroorzaken mogelijk hartritmestoornissen in april 2022. Wellicht is straks duidelijk waarom. Wie weet omdat ons hart, die 24 uur per dag flinke arbeid moet verrichten, een grote behoefte heeft aan mineralen zoals magnesium.

Weetje: Zowel absolute als relatieve tekorten aan voedingsstoffen kunnen tot ziektes en klachten leiden. Absolute tekorten komen in Nederland niet vaak voor volgens artsen en wetenschappers. Dit zou te maken kunnen hebben met de manier waarop we bloedbepalingen doen, in serum. Maar in mijn optiek ook omdat we het principe van triage niet meenemen. Bij een relatief tekort aan vitale voedingsstoffen (maar ook bij stress) wordt er door het lichaam namelijk een keuze gemaakt welke orgaansystemen over energie blijven beschikken en welke niet. Hierdoor krijgen belangrijke lichaamsfuncties die met overleven te maken hebben wél energie en andere niet of minder, waardoor tekorten en klachten ontstaan. Lees verder over triage in mijn artikel over chronische stress.

De ‘oplossing’: medicijnen en medisch ingrijpen

In 2021 is het medicijngebruik in Nederland weer gestegen. Per hoofd van de bevolking gebruiken we nu 1,5 medicijn per dag. Steeds meer kinderen krijgen ziektes op jonge leeftijd Volkskrant: Steeds meer kinderen krijgen volwassen ziekten  die vroeger alleen bij hun grootouders voorkwamen (‘sick before their time’ wordt het ook wel genoemd). “Gemiddeld kampt een vrouw vanaf haar 42ste en een man vanaf zijn 48ste met een chronische ziekte”, aldus arts en onderzoeker Remko Kuipers

Uitgelichte quote

Voeg geen jaren aan je leven toe, maar leven aan je jaren
Rineke Dijkinga Fotograaf: Gabriela Hengeveld
regeneratieve boeren en tuinders Fotograaf: Gabriela Hengeveld

Natuurlijk zijn medicijnen in veel gevallen noodzakelijk en levensreddend. Maar als ‘hidden hunger’ de oorzaak is, kan een medicijn de oorzaak van de ziekte helaas niet oplossen. Ook niet als je er steeds meer van gebruikt.

Wat iedereen wat mij betreft over chronisch medicijngebruik zou moeten weten is het volgende:

  1. Medisch ingrijpen leidt het tot ongelooflijk veel iatrogene ziekten: klachten en ziekten die ontstaan door medisch ingrijpen. In de top drie van doodsoorzaken in Nederland staan medicatiefouten zelfs op de derde plaats.</p >

  2. Medicijnen verhogen de behoefte aan wezenlijke voedingsstoffen, die door bodemuitputting en voedselbewerking dus al veel minder in ons voedsel aanwezig zijn. Lees verder in mijn artikel over medicijnen. Juist mensen die medicijnen gebruiken en/of ziek zijn hebben een nog grotere behoefte aan vitale voedingsstoffen.

  3. De meest voorgeschreven medicijnen verstoren onze gezondheid: onze darmen, daar waar zo’n tachtig van ons immuunsysteem zich bevindt. Lees verder in mijn artikel over disbalans in je darmen. Vooral antibiotica, metformine en maagzuurremmers, maar ook opiaten, paracetamol, antidepressiva en anticonceptie kunnen onze darmgezondheid chronisch uit balans brengen. Dit leidt uiteindelijk meestal tot ontstekingen in de darm, een lekke darm en daardoor een verminderde opname van voedingsstoffen. Daarmee lijkt een verstoord darmmilieu aan de basis te liggen van overgewicht en vele (zo niet alle) andere ziektebeelden.

  4. Onze darmen zijn onze eerste barrière tegen ongewenste, schadelijke en chemische stoffen. Net als een gezonde bodem dat is. Als deze barrière niet optimaal werkt, worden deze stoffen opgenomen in onze bloedbaan. Vervolgens moet onze lever met deze stoffen zien af te rekenen. En hier duikt een flink probleem op: om deze stoffen uit te scheiden heeft met name onze lever de mineralen die we zo tekortkomen door bodemuitputting, bewerking en raffinage dringend nodig. Slaagt onze lever onvoldoende in zijn ontgiftingstaak, dan slaat ons lichaam deze stoffen op in onze vetste weefsels: brein, borsten, prostaat en buik. Verdere uitgebreide informatie vind je in mijn boek Alles draait om je hormonen en in mijn artikel ‘leverontgifting’.

Wat kunnen we zelf doen?

Gelukkig (ja, hier komt het positieve deel van dit artikel) is er van alles dat we kunnen doen om het tij te keren. Iedere dag. Door met de volgende tips aan de slag te gaan regenereer je de basis van de ecologie (de bodem) én de basis van onze gezondheid (onze darmen):

1) Kies voor 100 procent voedingswaarde

Door zelf je eten van onbewerkte voedingsmiddelen te bereiden, heb je nog steeds te maken met de uitputting van de bodem maar niet met de degradatie van voedingswaarde door de bewerking en raffinage door de industrie. En dat is pure winst! Door écht met eten bezig te zijn, creëren we bovendien weer verbondenheid met eten. En werken we aan het herstel van onze connectie met de leveranciers van ons voedsel: de bodem, boer en de natuur.

Ik besef me terdege dat er geen goedkoper voedsel bestaat dan bewerkt, industrieel voedsel. En dat voedselongelijkheid een steeds groter probleem wordt. De rijkste mensen kunnen gezond eten, de mensen met minder geld niet. Toch wijs ik je graag op een aantal tips waardoor gezond en betaalbaar eten weer binnen het bereik kan komen van elke portemonnee.

2) Houd hoop en ga aan de slag

Hoop is volgens Jane Goodall en haar gelijknamige boek totaal iets anders dan (vals) optimisme. Hoop is een koppige vastberadenheid om – ondanks allerlei obstakels op de weg – alles op alles te zetten en vertrouwen te houden. Eigenlijk is het een soort overlevingsmechanisme, aldus Jane. Hoop betekent actie blijven ondernemen, hoe zinloos het soms ook lijkt. Hoop werkt aanstekelijk. En creëert zo elke dag meer mensen die een stap zetten door in actie te komen voor het welzijn van bodem, plant, mens en dier.

Met elke euro die je uitgeeft aan boodschappen maak je een keuze in welke wereld je wilt leven. En ook al doen we het niet voor onszelf….er komen hopelijk nog vele generaties na ons. Laten we dan voor hen actief aan de slag gaan en de bodemproblemen niet op hen afschuiven.

Laat de hoop je toch een keer in de steek, kijk dan eens een film als Kiss the ground, The biggest little Farm, Fantastic Fungi, of Lessons of the Loess plateau.

3) Deel kennis over natuur en gezondheid

Alles wat leeft, of dat nu de bodem, een micro-organisme, een dier, een plant of een mens is, is qua gezondheid gebaat bij symbiose en samenwerking. Op de een of andere manier zijn we, zeker in de landbouw en gezondheidszorg, de weg ingeslagen van strijd, bestrijding, ongedierte, plagen, elimineren, uitroeien… Terwijl dat uiteindelijk een doodlopende weg is, omdat alles in de natuur een schakeltje vormt in het ecosysteem.

Zou het niet fantastisch zijn als ieder mens weer vaardigheden krijgt op het gebied van natuur, voedsel en gezondheid? Wachten op de overheid hoeft echt niet. In elke regio kun je mensen bij elkaar brengen die deze kennis weer overdragen op andere mensen. Des te jonger we weer betrokkenheid en compassie ontwikkelen voor alles wat leeft, ons voedsel en onze gezondheid, des te groter de winst. Op alle fronten.

Loop je een stapje met me mee? Mijn website en boeken staan vol tips en bijna zeshonderd eenvoudige en (h)eerlijke recepten om je op weg te helpen. Als burger kun je elke dag iets doen als het om de gezondheid van de bodem en jouw voedsel gaat. Want wie gaat voor zijn eigen gezondheid, gaat automatisch voor de gezondheid van de Aarde en al wat daarop leeft. Bovendien kun je zo kleinschalige boeren – die zorgdragen voor hun bodem, biodiversiteit, gewassen en dieren – in jouw omgeving prachtig ondersteunen.

Gezonde bodem
Foto door: Rineke Dijkinga