Joanne Malotaux

Toch laten Joanne en Johannes zich niet uit het veld slaan. “We hebben toen een loods in Zutphen gehuurd en zijn daar kaas gaan maken met de melk van biologische boeren uit de buurt”, vertelt Joanne. Tevens openen de toekomstige boeren hun eerste verslokaal: een klein onbemand winkeltje vol lokale biologische producten, waaronder hun eigen kaas. “Vervolgens hebben we beide banken uitgenodigd, de kaas laten proeven en het winkeltje laten zien. Een paar weken later hadden we van allebei een financieringsmogelijkheid.”

Om de laatste 500.000 euro op te halen, kiezen Joanne en Johannes voor een crowdfunding. Het plan: mensen aanhaken die mede-eigenaar willen worden van Coöperatie de Patrijs door minimaal 1.000 euro in te leggen. Binnen drie maanden haalt het stel zes ton op, maar desondanks loopt de overname spaak. “Het was voor de ooms van Johannes uiteindelijk toch te ingewikkeld om het ons op onze eigen manier te laten doen, met mede-eigenaren en minder koeien”, deelt Joanne. “Dat was natuurlijk een shock, maar tegelijkertijd dachten we al snel: als we deze boerderij tegen marktwaarde kunnen overnemen, dan kunnen we ook een andere boerderij overnemen.” Via een van de mede-eigenaren komen ze terecht bij Ina en Herman Braakman, twee melkveehouders zonder opvolging. “Ina had zelfs al een keer over ons initiatief in de krant gelezen en toen gezegd: ‘Waarom overkomt zoiets ons nou niet?’ Dus dat heeft zo moeten zijn.”

Inmiddels zijn Joanne en Johannes – samen met hun team – ruim een jaar bezig om Burgerboerderij de Patrijs ‘binnen de donuteconomie’ te krijgen. “We willen een goed sociaal fundament voor iedereen die hier werkt creëren, door onze producten voor een eerlijke prijs aan lokale bewoners te verkopen. Anderzijds willen we boeren binnen de ecologische grenzen van de Aarde”, legt Joanne uit. De eerste stappen hiervoor zijn gezet, zoals de overschakeling van krachtvoer – dat met soja en palmvet als belangrijke ingrediënten voor enorme ontbossing zorgt – naar voer van Voerwaarts: een kleine voerfabriek in de Achterhoek die reststromen uit de menselijke voedingsindustrie verwerkt tot hoogwaardig veevoer. Ook zijn er op de boerderij mengkuilen gecreëerd, waar gras, maïs en reststromen – zoals erwtenschillen en tarwegries – vermengd worden. “Allemaal voedingsbronnen die anders in de vergister of verbrandingsoven zouden belanden.”

Daarnaast is Burgerboerderij de Patrijs gestopt met pesticiden en kunstmest, is er op een deel van het perceel kruidenrijk grasland ingezaaid en wordt er gewerkt met holistische begrazing: een techniek waarbij de koeien steeds naar een nieuw stukje weide worden verplaatst om overbegrazing en bodemuitputting te voorkomen. “Kruiden en bloemen kunnen daardoor beter teruggroeien en het zorgt ook voor variatie in grashoogte, wat habitat voor insecten, vogels en kleine zoogdieren creëert”, legt Joanne uit. Samen met een groep biologen worden de effecten op de biodiversiteit in de gaten gehouden. “Eén van onze ijkpunten is de patrijs, een vogel die erg lijdt door de komst van intensieve landbouw, omdat die kruidenrijke graslanden vol insecten nodig heeft om zijn jongen te voeden. Dus als de patrijs hier weer in groten getale broedt, dan zijn we op de goede weg.”

Koeien, notenbomen en bessenstruiken

Om ook bij de koeien meer diversiteit te creëren, worden de Holsteinkoeien sinds kort gekruist met MRIJ (Maas-Rijn-IJssel) koeien: een ras dat van oudsher voorkomt in de regio van de boerderij, robuuster is qua gezondheid en minder – maar betere – melk produceert. De bedoeling is dat deze dieren over een paar jaar tussen eetbare bomen en struiken door zullen grazen. “We willen een landschap creëren dat veel meer soorten voedsel oplevert dan alleen maar melk”, aldus Joanne, “en waarin plantaardige en dierlijke voedselproductie elkaar versterken. Bijvoorbeeld doordat de koeien de reststromen van het land opeten en de bodem met hun mest vruchtbaarder en productiever maken.”

Alhoewel Joanne en Johannes elke dag hun ziel en zaligheid in Burgerboerderij de Patrijs leggen, hebben ze geen behoefte aan het economisch eigendom van de boerderij. Integendeel: hun doel is dat de boerderij uiteindelijk volledig van zichzelf wordt en bestuurd wordt door zogenaamde stewards. “Op dit moment zit het eigendom van de grond en het onroerend goed nog in de BV, maar naarmate we onze lening bij de bank aflossen zal dit eigendom steeds meer terechtkomen in de stichting die we hebben opgericht”, legt Joanne uit. “Hierdoor komt de waardevermeerdering van het bedrijf en de gronden niet in handen van één of meerdere personen, maar komt het toe aan de gemeenschap.”

Dit betekent echter niet dat Joanne en Johannes geen invloed hebben op het reilen en zeilen van de boerderij. “De dagelijkse beslissingen nemen we samen met het team”, deelt Joanne, “maar de mede-eigenaren, die allemaal in de boerderij hebben geïnvesteerd, hebben natuurlijk wel invloed, dus daarin moet je een balans vinden die voor iedereen goed voelt.” Tot nu toe merken ze vooral de positieve effecten van het commons-model. Bijvoorbeeld omdat betrokken mede-eigenaren meehelpen met zaken als het opstellen de begroting.

Een ander voordeel is dat, zodra de boerderij is vrijgemaakt uit de economie, een volgende boer zich niet in de schulden hoeft te steken om het bedrijf voort te zetten, “en dat schept ruimte voor ecologische vooruitgang”, weet Joanne. Op dit moment is de economische realiteit voor de nieuwe boeren namelijk nog steeds bikkelhard. “Het is bizar, want we doen wat de maatschappij wil dat er gebeurt, we worden overladen met complimenten en mooie woorden, en we hebben een gigantisch netwerk en werken keihard, maar financieel is de transitie bijna niet te dragen”, deelt ze. Het is zelfs zo dat het voortbestaan van de boerderij in het geding dreigt te komen. “Dit komt omdat een deel van onze melk nu nog naar de wereldmarkt gaat, voor een te lage prijs waarvoor wij het niet rond kunnen breien. Daarom zijn we met een nieuwe actie gestart, waarbij mensen een abonnement op onze kaas kunnen nemen, ook als ze niet op loop- of fietsafstand van één van onze verslokalen wonen.”

Wil jij ervoor zorgen dat Burgerboerderij de Patrijs kan blijven bestaan? Neem dan een kaasabonnement of geef er eentje cadeau!

Systeemverandering

Om een situatie te creëren waarin boeren de landbouwtransitie wél kunnen dragen, moeten er volgens Joanne op het gebied van regelgeving en financiering flinke stappen worden gezet. “Alle systemen zijn ingericht op reguliere landbouw, dus als je daarvan afwijkt, ben je continu hobbels aan het slechten. Bijvoorbeeld met bestemmingsplanwijzigingen: dat is vrijwel onmogelijk, omdat je – met een combinatie van koeien en agroforestry – in geen enkel hokje past. Idem dito voor de financiering: ook daar loop je veelal tegen een dichte deur aan als je afwijkt van de norm. En de grondprijs staat natuurlijk überhaupt niet in verhouding tot wat je ermee kan verdienen, dus ook daar moet wat gebeuren, willen we het pad dat wij bewandelen voor andere boeren vergemakkelijken.”

Toch ziet Joanne ook mogelijkheden voor verandering van onderop, want als boeren en burgers de handen ineenslaan – en burgers er massaal voor kiezen om hun boodschappen direct bij de boer te doen – kun je enorm ver komen. “Alleen al omdat het de afstand tussen grond en mond verkleint, waardoor mensen weer begrijpen waar hun eten vandaan komt, hoe het wordt geproduceerd en wat ervoor nodig is om dat op een sociaal en ecologisch verantwoorde manier te doen.”

“Ik vind het heerlijk om de koeien een nieuw stukje wei te geven”, vertelt Joanne over haar favoriete moment van de dag. “Dan komen ze aangelopen en staan ze helemaal te popelen bij het draad, lopen ze blij het verse stuk weide in en staan ze allemaal super tevreden te grazen. Dan ga ik er vaak even bij zitten, in het fladderende en zoemende veld en denk ik: ja, dit is waar ik het voor doe.”

Meer lezen over hoe we boerderijen uit de economie kunnen vrijmaken en zo – letterlijk en figuurlijk – ruimte kunnen creëren voor regeneratieve landbouw? Duik in onze verhalen over Lenteland en boerderij Erve Kiekebos.

Oorspronkelijke publicatiedatum: 8 november 2023. Laatste update: 9 september 2024.