Van gangbaar naar regeneratief, deze boeren gooiden het roer om

Van melkveehouder naar voedselbosboer

“Ik hou van het boeren beroep: veel buiten zijn, je eigen dag indelen. Maar ik wil geen boer zijn die de hele dag op zijn tractor zit en zijn dieren in de stal heeft staan. Ik geloof in een ander systeem, waarin we als boer met de natuur samenwerken”, vertelt boerenzoon Mark Venner. Al ruim twee eeuwen is zijn familie in het bezit van twintig hectare weiland in midden-Limburg. “In de jaren zeventig kwam de tijd van specialisatie en schaalvergroting. Dat leidde ertoe dat mijn opa de keuze maakte om alleen nog melkkoeien te houden. Vijftig stuks. En dat is eigenlijk niet genoeg. Als je mee wilt doen in de rat race, zijn vijftig koeien niet rendabel.”

Bovendien zag Mark de biodiversiteit op het land in rap tempo afnemen. In 2019 besluit hij daarom van het melkveebedrijf een voedselbos te maken. Het moet een bruisende plek vol leven worden, die zowel ecologische als economische winst genereert. “Vanwege de diversiteit aan voedsel biedt een voedselbos per vierkante meter een hogere opbrengst dan een traditionele boerderij, alleen duurt het zo’n zeven jaar voordat je – letterlijk en figuurlijk – de eerste vruchten van je werk plukt”, legt Mark uit. “Op dit moment is een vierde van het land aangeplant als voedselbos en elk jaar komt daar een hectare bij. Zo doen we het stap voor stap.”

Regeneratieve akkerbouw

Ook  Jeroen en Mellany Klompe kiezen voor een geleidelijke transitie. De afgelopen negen jaar maakte het stel ruim tweehonderd hectare akkerland regeneratief, waarmee ze op tweederde zijn. “Mijn man komt uit een familie van akkerbouwers, maar ikzelf heb altijd als milieukundige gewerkt bij de waterschappen en bij gemeenten op het gebied van biodiversiteit”, vertelt Mellany. “Daardoor wist ik: als we dit bedrijf regeneratief willen maken, zijn het niet een paar knopjes waaraan je moet draaien. Het gaat over systemische verandering in de hele bedrijfsvoering.”

De boerderij van Mellany en Jeroen is een zogenaamde experience farm, waar boeren kunnen ervaren wat regeneratieve landbouw is en hoe het werkt. In samenwerking met verschillende universiteiten monitoren ze de resultaten nauwgezet, die ze via  Stichting Soil Heroes delen met boeren en landbouwadviseurs. “Zo meten we het watervasthoudend vermogen van de bodem en de bijdragen van biodiversiteit aan weerbaarheid en natuurlijke plaagregulatie. De percelen die inmiddels acht jaar regeneratief zijn worden vergeleken met de eerstejaars-percelen en de conventionele percelen, die dienen als controlegroep”, zegt Mellany. Juist de vergelijkingen zijn cruciaal: “Als akkerbouwers zien dat ze door hun bodem te herstellen minder risico lopen op watertekorten en irrigatie-kosten kunnen besparen, gaan ze eerder om.”

Ook op het gebied van biodiversiteit vallen ecologische en economische win-win situaties te creëren, weet Mellany: “Bestuivers vliegen gemiddeld zo’n 150 meter. Dus als je iedere driehonderd meter een biodiversiteitslaan inzaait, bijvoorbeeld aan je akkerranden, neemt je bestuiving aanzienlijk toe. Tijdens onze proeven hebben we ontdekt dat dit bij peulvruchten 25 tot 40 procent meer productie kan genereren”, legt ze uit. Daarbij neemt het aantal natuurlijke plaagbestrijders, zoals zweefvliegen, door dit alles toe, waardoor insecticiden overbodig worden. Mellany: “Met andere woorden: door slim samen te werken met de natuur kun je als boer kosten besparen, je productie vergroten en de lokale ecologie herstellen.”

Klimaatpositieve kaasboerderij

Dat de transitie richting regeneratief een grote zoektocht kan zijn, weet  Joost van Schie als geen ander. Twee jaar geleden werkte hij nog als econoom in de Amsterdamse startup scene. Wanneer zijn ouders geen opvolger kunnen vinden voor het familiebedrijf keert hij terug, met een duidelijke missie: de weg wijzen richting een regeneratief veenweidegebied.

Om  biologische kaasboerderij De Eenzaamheid om te vormen maakt hij samen met zijn ouders een routekaart. De eerste stap is het bedrijf klimaatneutraal maken, onder andere door het probleem van bodemdaling en veenoxidatie te adresseren. “Onze boerderij bevindt zich op een eiland vlakbij Leiden, midden in het veenweidegebied. In de zomer zakt het waterpeil weg, waardoor het veen wordt blootgesteld aan zuurstof en de koolstof die in het veen ligt opgeslagen vrijkomt”, legt Joost uit. “Die uitstoot kun je voorkomen door de bodem gezonder te maken. Want hoe levendiger de bodem, hoe beter de sponswerking, waardoor de grond ook in tijden van droogte genoeg water vasthoudt.”

Het is niet de koe, het is ’t hoe

Holistische begrazing is een belangrijke techniek om dit voor elkaar te krijgen, weet Joost: “Doordat de koeien steeds ergens anders grazen, heeft de bodem tijd om te herstellen en de mest op te nemen. Overbegrazing en bodemdegradatie worden hierdoor voorkomen en het gras kan dieper wortelen, waardoor de bodem meer water, koolstof en stikstof opneemt.” Op De Eenzaamheid worden de koeien daarom twee keer per dag verplaatst naar een nieuw stukje weiland. Ook is Joost druk bezig met een ‘kippencamper’, zodat de kippen achter de koeien aan kunnen grazen: “Met hun gepik en gescharrel verspreiden zij de mest van de koeien beter over het land, waardoor de bodem het beter opneemt.”

Naast holistische begrazing is Joost aan het experimenteren met andere regeneratieve technieken. De vraag ‘Wat kan er allemaal op een regeneratieve boerderij in het veenweidegebied?’ staat daarbij steeds centraal. Zo heeft hij samen met  Wilder Land een theehaag geplant vol inheemse planten, struiken en bloemen, is hij bezig met een onderzoeksperceel met honderd verschillende gewassen, geeft hij weidevogels de ruimte om te nesten én wil hij aan de slag met natte teelt: een moestuin die je deels onder water zet. “Ik zie onze boerderij echt als een onderzoeks- en innovatieplek. Een proeftuin voor regeneratie.”

Aan de slag

Alhoewel de transitie van gangbaar of biologisch naar regeneratief zeker niet gemakkelijk is, kan het wel degelijk, laten Mark Venner, Mellany Klompe en Joost van Schie zien. Er is geen one size fits all oplossing: de praktijk van regeneratieve landbouw is even divers als de natuur. Maar dat maakt het ook hoopvol. Want wat jouw situatie als boer ook is, de regeneratieve oplossingen zijn er. Je moet ze alleen zien te vinden.

Deze organisaties kunnen je daarbij helpen:

• Op boerderij Bodemzicht kun je verschillende cursussen volgen, waaronder de opleiding ‘Hoe start je een regeneratieve boerderij?’, waarin je stap voor stap je regeneratieve business model uitwerkt. Oprichters Ricardo Cano en Anne van Leeuwen geven ook advies op maat.

• Soil Heroes – het initiatief van Jeroen en Mellany Klompe – koppelt boeren die de transitie willen maken aan bedrijven die hun transitie willen financieren. Meer hierover lees je in dit verhaal.

• Ook boerderij Schevichoven kan je verder helpen om een regeneratief bedrijfsmodel te creëren dat zowel ecologisch als economisch winstgevend is. En voor boeren in het veenweidegebied rondom Amsterdam en Utrecht is wij.land een aanrader.

• Wil je af van je kunstmest en pesticiden? Stichting In Goede Aarde weet hoe: met compost en bladbemesting. Dit zetten ze slim in, zodat je deze stap zonder extra kosten én zonder verlies van opbrengst kunt zetten.

Ken of ben jij een gangbare of biologische boer die bezig is met de overstap naar regeneratief? Stuur een e-mail naar nadine@decadeforaction.co: de beste tips voegen we toe aan dit artikel.

Fotografie door: Het Leuker Voedselbos, Joost van Schie, Gabriela Hengeveld & Sabine Rovers