Inheems leider Dadá: “Omdat Nederland kiest voor megastallen, wordt de Amazone elke dag ontbost”

Dadá, je bent in 1981 in het Amazonegebied geboren. Kun je vertellen hoe je jeugd eruitzag?

“Ik woonde middenin het oerwoud en leerde zingen van de vogels. De bomen waren mijn speeltuin, waar ik elke dag tussendoor rende, de rivier mijn zwembad. Ik wist niet wat videogames waren, maar ik heb in die tijd dingen geleerd die mij vandaag nog steeds de weg wijzen. Door mijn jeugd ken ik de bomen, het zijn mijn familieleden. Ik weet wanneer het bos om hulp vraagt en ik weet wanneer onze Moeder Aarde huilt. Maar bovenal weet ik dat de natuur eindig is, en dat we haar grenzen moeten respecteren.”

Hoe leerde je die les?

“Toen ik dertien jaar was, werd ik door mijn volk als toekomstig leider gekozen. Ik verliet voor het eerst in mijn leven het bos om op school te leren lezen en schrijven. Na een jaar keerde ik terug, voor het tweede deel van mijn opleiding. Mijn overgrootvader, grootvader en vader namen me onder hun hoede. Drie maanden lang leefden we samen in het bos en leerden ze me alles wat ze wisten. We hadden enkel een pijl en boog met twee pijlen om te overleven. Op een dag kwamen we een groep wilde varkens tegen. Ik richtte mijn pijl op het grootste varken, maar mijn familieleden deden me inzien dat ik beter voor een kleiner dier kon kiezen, omdat we het vlees nooit zouden kunnen opeten. Dat moment ben ik nooit vergeten. Het leerde me om tevreden te zijn met genoeg, om precies te nemen wat je nodig hebt en nooit meer.”

De Amazone wordt op grote schaal ontbost, hetgeen desastreus is voor al het leven op Aarde. Dit is er aan de hand:

Hoe probeer je de Amazone samen met criminoloog Tim Boekhout van Solinge te beschermen tegen ontbossing? 

“Vroeger verdedigden we het bos met pijl en boog en kleine messen. Maar sinds we met Tim samenwerken, weten we dat er een grondwet is die ons leven beschermt en die we kunnen gebruiken om het bos te verdedigen. Nu is de wet mijn pijl en boog, het recht mijn mes, en helpen GPS-camera’s ons om toegang te krijgen tot rechtvaardigheid.”  

Tim, hoe is het idee om GPS-camera’s te gebruiken in de Amazone eigenlijk ontstaan?

“Als criminoloog doe ik al jaren onderzoek naar gewelddadige conflicten en georganiseerde misdaad. Ik schreef daar veel over en adviseerde overheden, maar op een gegeven moment dacht ik: ik ben alleen maar bezig met de problemen, terwijl ik aan de oplossingen wil werken. Na veel tijd te hebben doorgebracht in het Amazonegebied, en gesprekken te hebben gevoerd met inheemse mensen die het bos proberen te beschermen, ontstond bij mij het idee om met GPS-camera’s te gaan werken. Omdat je daarmee drie vliegen in één klap slaat: het bevordert de rechtsgang, het geeft inheemse mensen toegang tot het rechtssysteem en het beschermt de natuur.”

Kun je dit verder toelichten?

“Toen ik het idee voor gps-camera’s met het Braziliaanse Openbaar Ministerie (OM) besprak, waren ze meteen enthousiast, want zij hebben GPS-coördinaten nodig van de plekken waar illegale ontbossing plaatsvindt én beelden van de daders om ze te kunnen vervolgen. En het OM is een van de weinige Braziliaanse instituties die niet corrupt is. Zij willen dus echt wat doen aan ontbossing, alleen hebben daarvoor bewijs nodig, en dat leveren die gps-camera’s. Op die manier bevorderen ze de rechtsgang.”

“Tegelijkertijd is het cruciaal dat inheemse mensen toegang krijgen tot de rechtsstaat, zodat ze ook toegang krijgen tot rechtvaardigheid, want dat is wat ze nodig hebben. Veel ngo’s willen dat inheemse mensen om de tafel gaan met de veroorzakers van illegale ontbossing, maar inheemse leiders zeggen terecht: ‘Wij gaan echt niet in gesprek met mensen die huurmoordenaars op ons afsturen.’ Want dat is wel waar we het over hebben: inheemse mensen verdedigen de gebieden waar zij al duizenden jaren wonen, en waar zich 80 procent van de wereldwijde biodiversiteit bevindt, letterlijk met hun leven. Dus door illegale ontbossing in die gebieden vast te leggen op camera en die beelden vervolgens met het OM te delen, hebben inheemse gemeenschappen nu een middel om hun levens en leefgebied te beschermen. En daarmee ook een middel om dit waardevolle ecosysteem, dat cruciaal is voor al het leven op Aarde, te redden.” 

Hoe ben je in contact gekomen met Dadá?

“In 2013 ging ik op zoek naar inheemse gemeenschappen die de GPS-camera’s wilden uittesten. Want ik dacht: ik kan het wel een goed idee vinden, het OM kan het wel een goed idee vinden, maar de inheemse mensen moeten het vooral een goed idee vinden, want zij moeten de camera’s gebruiken. Via een lokale priester kwam ik erachter dat Dadá op eigen initiatief al een team had opgezet van ‘forest guardians’, inheemse mensen die het bos willen beschermen. Zij hadden zich zelfs al verdiept in GPS-systemen, alleen hadden nog geen toegang tot de technologie. Ik heb hem toen een GPS-camera gegeven en gezegd: ‘Ik hoef er niks voor terug, alleen af en toe wat kopieën.’ Voor mij was het puur een test om te kijken of het zou werken. Want: Gaan ze ook echt foto’s maken van illegale ontbossing? Komen de foto’s bij het OM terecht? En komt het OM dan ook daadwerkelijk in actie? Dit gebeurde allemaal, dus toen hebben Dadá en ik het initiatief samen verder uitgebouwd.”

Inmiddels worden jullie GPS-camera’s door meerdere gemeenschappen gebruikt, die samen ruim 150.000 hectare beschermen. Hoe hebben Dadá en jij dit voor elkaar gekregen?

“Transparantie is heel belangrijk. Dadá en ik hebben wederzijds respect voor elkaars cultuur en delen alles met elkaar, zonder verborgen agenda’s, net zoals andere collega’s dat doen. Te vaak wordt gedacht: ‘Hij is inheems en woont in het bos, hij is anders.’ Terwijl we allemaal gewoon mens zijn.

Verder is Treesistance één van de weinige ngo’s die volledig werkt vanuit wat de inheemse mensen nodig hebben. In het begin moesten de forest guardians bijvoorbeeld uren teruglopen naar de plek waar de generator stond om de batterijen van de camera’s op te laden. Toen hebben we kleine zonnepaneeltjes ontwikkeld, waarmee de camera’s volledig off-grid kunnen functioneren. Maar alles wat we doen, is vraaggestuurd.” 

Dadá, wat kunnen mensen die dit verhaal lezen doen om jullie te helpen?

“Op dit moment hebben we vooral financiering nodig voor meer en betere materialen, zoals gps-camera’s en zonnepanelen, maar ook voertuigen zoals auto’s, motoren en boten. De afstanden die we moeten afleggen om de gps-camera’s over de verschillende inheemse gemeenschappen te verspreiden zijn namelijk enorm. Soms moeten we met onze oude voertuigen twee dagen door het bos rijden, zonder dat we ook maar iemand tegenkomen. Dit is gevaarlijk, want als je onderweg pech krijgt, dan kun je geen kant op en vinden de houtkappers je. Dus moeten we vaak voertuigen huren om ons te verplaatsen, maar dat kost veel geld en het vertraagt ons werk om het bos te kunnen beschermen. En het is heel belangrijk dat mensen aandacht genereren voor wat wij doen. Dat ons gevecht de media haalt, zodat mensen – bijvoorbeeld in Nederland – erachter komen hoe de manier waarop zij leven bijdraagt aan ontbossing.”

De relatie tussen hoe we in Nederland leven en ontbossing in de Amazone is enorm sterk. Tim, hoe kwam jij hierachter?

“In 2003 was ik voor het eerst in Santarém, een havenstad in het Amazonegebied. Ik kwam daar per boot aan en zag overal stapels hout liggen. Nu ligt het niet meer op de kade, maar toen nog wel. Terwijl ik een aantal foto’s maakte, zag ik tot mijn schrik dat Vlissingen bestemming nummer één was van al dat tropische hout. Dat kwam toen wel even binnen.”

“Daarnaast heb je de vleesindustrie. Er wordt in de Amazone enorm veel bos platgebrand om plaats te maken voor grazend vee, maar ook om sojaplantages aan te leggen voor veevoer. En Nederland is de grootste importeur van soja in Europa voor veevoer. Nederland heeft ook de hoogste veedichtheid van Europa, dus die relatie is heel duidelijk. Met andere woorden: omdat wij hier kiezen voor megastallen, wordt er daar elke dag ontbost. Dan zijn er nog pensioenfondsen zoals ABP en Zorg en Welzijn en banken zoals ING, Rabobank en ABN Amro die respectievelijk miljoenen en miljarden investeren in bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de ontbossing van de Amazone. Dus Nederland zit er tot zijn nek in, als grootinvesteerder en als grootafnemer van de producten.”

Eigenlijk financieren wij hier dus de geweren waar Dadá en andere inheemse mensen tegenover staan?

“Ja. Ik heb een keer aan een federale officier gevraagd: ‘Wat moeten mensen in Nederland weten over de soja die naar Europa gaat vanuit de Amazone? Hij zei toen: ‘Dat die soja een bijsmaak heeft, de bijsmaak van bloed, vanwege het geweld tegen de inheemse bevolking.’ We zouden het eigenlijk conflictsoja moeten noemen.”

Als het probleem zo veelkoppig is, kunnen we het dan wel oplossen? Dadá, ben jij hoopvol over de toekomst?

“De wereld moet degenen die het bos beschermen steunen. Zo simpel is het. Als dat gebeurt, kunnen wij ons huis, Moeder Aarde, beschermen en groen houden. Maar we kunnen het niet alleen. Daarvoor hebben we iedereen nodig, juist ook de mensen die in landen als Nederland wonen en nog nooit in de Amazone zijn geweest, maar er – vanwege hun keuzes – toch een relatie mee hebben.”

Wil je Dadá en Tim helpen om de Amazone te beschermen? Steun Treesistance. Je volledige donatie komt terecht bij Dadá en de andere bosbeschermers.

Oorspronkelijke publicatie: 18 oktober 2023. Laatste update: 4 februari 2025.