Chantal van Genderen
Activiteiten:Voedselbosbouw
Initiatiefnemer:Chantal van Genderen, buurtbewoners & de gemeente
Start:2017
Plaats:Brummen
Introductie
Hoe kunnen we in de openbare ruimte aan de slag met ecologische voedselproductie? Dat is de vraag die Chantal van Genderen met Voedselbos Nieuwe Erven probeert te beantwoorden. De eetbare oase ligt midden in een woonwijk in Brummen en iedereen die erdoorheen loopt mag uit de bomen en struiken oogsten. “Dat is meteen het mooiste én het meest uitdagende van een publiek voedselbos”, zegt Chantal.
Chantal van Genderen in Voedselbos Nieuwe Erven. Fotograaf: Diane van der Marel
Wanneer Chantal van Genderen in 2011 aan het hoofd staat van een succesvolle fotografiecentrum in Amsterdam, wordt ze overvallen door een ‘is dit alles?’-gevoel. Ze maakt pas op de plaats en vraagt zich af: waar word ik nou echt gelukkig van? “Dat bleken de lullige bloembakken op mijn balkon te zijn”, vertelt ze lachend, “dus ik besloot me aan te melden voor een permacultuuropleiding.” Binnen een jaar verschuift haar hele wereldbeeld: “Ineens zag ik dat ik mijn creatieve potentieel ook kon inzetten voor het meest urgente vraagstuk van deze tijd: de manier waarop we voedsel produceren.”
“Permacultuur is een ontwerpmethode voor zo’n beetje alles, van moestuinen en boerderijen tot steden”, legt Chantal uit, die lesgeeft in de methode. “Het stelt je in staat om systemen te creëren die gebaseerd zijn op ecologische wetmatigheden, met daarin heel nadrukkelijk een plek voor de mens. Je hoeft jezelf er dus niet uit te ontwerpen”, benadrukt ze. “Sterker nog: de mens wordt binnen de permacultuur gezien als een volwaardige speler met ecologische meerwaarde, in plaats van als de schuld van alles.”
Uitgelichte quote
In permacultuursystemen is er nadrukkelijk plek voor de mens. Je hoeft jezelf er dus niet uit te ontwerpen
Chantal van Genderen. Fotograaf: Diane van der Marel
Chantal van Genderen in Voedselbos Nieuwe Erven: "Actie is het beste medicijn." Fotograaf: Diane van der Marel
Groen licht
“Zodra je snapt hoe ecosystemen werken – en waarom een gezonde bodem of voldoende biodiversiteit daarbinnen zo belangrijk zijn – begrijp je ook hoe onnatuurlijk de systemen zijn die we als maatschappij hebben opgetuigd”, weet Chantal. “Het is een soort groen licht dat gaat branden en vervolgens nooit meer uitgaat. In eerste instantie zorgt dit voor euforie: ineens zie je de oplossing voor … alles! Maar daarna volgt vaak schaamte of verdriet. Van jeetje, wat hebben we ons al die tijd wijs laten maken? En hoe kan het dat we zo ver van het natuurlijke pad af zijn geraakt?”
Volgens Chantal is actie hiervoor het beste medicijn. “Het nieuwe uitrollen – zij aan zij met het oude – zonder met een vingertje te wijzen, te oordelen of anderen de schuld te geven”, zegt ze. “Dat is waarom ik me heb aangesloten bij Voedselbos Nieuwe Erven. Het geeft gestalte aan de werkelijkheid die ik overal om me heen wil zien.”
Uitgelichte quote
Buurtbewoners wilden niet het gevoel hebben dat achter iedere struik een hangjongere verstopt kon zitten
Voedselbos Nieuwe Erven staat vol planten en bloemen die biodiversiteit aantrekken. Fotograaf: Diane van der Marel
Een insectenhotel in Voedselbos Nieuwe Erven. Fotograaf: Diane van der Marel
Chantal van Genderen: "Veel mensen weten niet dat je appels pas in september kunt oogsten." Fotograaf: Diane van der Marel
Een voedselbos voor iedereen
“Strikt genomen is ons voedselbos een voedselbospark, omdat er ook open plekken te vinden zijn”, vertelt Chantal over het burgerinitiatief waar ze sinds 2017 bij betrokken is. “Dat open karakter vonden buurtbewoners belangrijk: zij wilden niet het gevoel hebben dat achter iedere struik een hangjongere verstopt kon zitten.”
Inmiddels staat het zeven jaar oude voedselbos vol bloeiende fruitbomen, bessenstruiken, eetbare bloemen en zelfs kastanjebomen waaraan de eerste noten groeien. “We hebben de plek als buurtbewoners samen met de gemeente gecreëerd, als invulling voor de openbare ruimte”, zegt Chantal. “Op zichzelf is dat al uniek, want het betekent dat iedereen hier zomaar doorheen mag lopen en ook mag oogsten.” Dit maakt het voedsel toegankelijk, maar zorgt ook voor uitdagingen. “Veel mensen weten bijvoorbeeld niet dat je appels pas in september kunt oogsten, omdat ze daarvoor nog te zuur zijn, dus dan vinden we in juni allemaal half opgegeten vruchten op de grond. En natuurlijk zijn er altijd mensen die hele zakken met bessen vullen, waardoor er voor de vogels weinig overblijft.”
“Tegelijkertijd is dit precies waarom we publieke voedselbossen nodig hebben”, gaat Chantal verder, “zodat we onze relatie met ons voedsel kunnen herzien.” Bovendien maakt het de gemeenschap steeds hechter. “Er zit bijvoorbeeld een GGZ-instelling om de hoek en de mensen die daar begeleid wonen, helpen ons met een deel van het onderhoud. Maar er zijn ook ruim vijftig buurtbewoners betrokken, die elkaar hier allemaal ontmoeten.”
Uitgelichte quote
De nieuwe plannen gingen op papier over hele delen groen heen. Maar dat groen, dat was ons levende voedselbos
Fotograaf: Diane van der Marel
Chantal van Genderen in het verwilderde deel van het voedselbos. Fotograaf: Diane van der Marel
Gronddispuut
Ondanks het succes, waren er in 2023 plannen om een groot deel van het voedselbos te laten verdwijnen. “Er zouden altijd een aantal woningen rondom het voedselbos gebouwd worden, dat wisten we vanaf het begin, en daar hadden we in het ontwerp ook rekening mee gehouden”, zegt Chantal. “Waar we géén rekening mee hadden gehouden, was dat een nieuw gemeentebestuur zou besluiten om niet 10, maar 200 nieuwe woningen te bouwen. De nieuwe plannen gingen op papier over hele delen groen heen. Maar dat groen, dat was ons levende voedselbos, vol bomen, vogels, insecten en andere bosbewoners.”
Wat volgde was een ‘pittige tango’ van lange gesprekken en compromissen. “Uiteindelijk zijn we ergens in het midden uitgekomen: er gaat meer gebouwd worden dan aanvankelijk gepland, maar er gaat minder groen verloren dan waar we voor vreesden.” Ook wordt het deel van de woonwijk dat direct aan het voedselbos komt te liggen volledig ecologisch, inclusief biobased woningen en gemeenschappelijke voedselbronnen. “Een soort eetbare buurt dus, die overvloeit in het voedselbos”, zegt Chantal.
Uitgelichte quote
Zelfs als jouw voedselbos verdwijnt, dan heeft het zoveel zaadjes geplant, dat het buiten haar grenzen doorgroeit
Chantal van Genderen droomt van een wereld vól publieke voedselbossen. Fotograaf: Diane van der Marel
Chantal van Genderen in Voedselbos Nieuwe Erven. Fotograaf: Diane van der Marel
Heilig vuur
De komende jaren hoopt Chantal op meer plekken bij te dragen aan publieke voedselbossen. Bang dat ze weer te maken krijgt met een overheid die onverwacht een ander plan trekt, is ze niet. “Dat risico houd je altijd, maar er zijn zoveel pluspunten aan het gemeenschappelijk in beheer nemen van publieke gronden. En zelfs als jouw voedselbos verdwijnt, dan heeft het zoveel zaadjes geplant, dat het buiten haar grenzen doorgroeit”, zegt ze. “Dat zien we hier in Brummen ook: elke week komen er mensen, studenten en onderzoekers langs om te zien hoe het werkt.”
In de zogenaamde ‘zone vijf’, het verwilderde deel van het voedselbos, waar de natuur volledig haar gang kan gaan, ervaart Chantal een diep gevoel van thuiskomen. “Daar wonen de ringslangen, zoemt het van de insecten en nestelen veel vogels. Als ik daar rondloop, begint er altijd een soort heilig vuur in me te branden, dat verbonden is met de jungle, het ongerepte bos”, deelt ze. “Volgens mij is dat de kern van regeneratie: de verschuiving van ego naar eco, hoe worden we als mens weer deel van het grote ecologische geheel?”
Meer over voedselbossen:
– Lees het verhaal van voedselbosboer Wouter van Eck, die in een kaal akkerlandschap een ware oase heeft gecreëerd.
– Duik in ons interview met Frank Gorter en Marieke Karssen, de oprichters van Voedsel uit het bos.
– Laat je inspireren door regeneratief boer Mark Venner, die zijn koeien heeft verruilt voor eetbare bomen.
