Jessica den Outer

Omdat elk land een ander rechtssysteem heeft, worden de rechten voor de natuur overal verschillend toegepast. Toch is er volgens Jessica een groene draad te ontdekken: het zijn vrijwel altijd burgers – en veelal inheemse burgers – die pleiten voor de veranderingen in de wet. “In Ecuador hebben inheemse volkeren bijvoorbeeld gezegd: ‘De natuur bij wet gelijk maken aan de mens, dat past bij ons wereldbeeld.’ Eveneens in Nieuw-Zeeland, waar de Maori aangaven: ‘Een rivier kan niet het bezit zijn van de mens, dus door van haar een rechtspersoon te maken, wordt ze van zichzelf.’ Maar ook in West-Europa wordt er steeds meer naar de beweging gekeken, vanuit milieuredenen: zou dit een betere rechtsbescherming kunnen bieden?”

De stem van het ecosysteem

Zo werd het Spaanse Mar Menor – een zwaar vervuild zeewatermeer in Murcia – als eerste ecosysteem in Europa een rechtspersoon. “Door onder andere nitraten uit de omringende landbouw, slechte rioleringsnetwerken en rondzwervend afval is Mar Menor al jaren een ‘groene soep’ vol algen”, legt Jessica uit. “In 2019 was er een hittegolf, waardoor nog minder zuurstof in het water overbleef, zeedieren stikten en massaal uit het water sprongen. Toen heeft een groep rechtenstudenten met hun professor een wetsvoorstel geschreven, om het tij te keren. Spanje heeft namelijk een democratisch middel waarbij burgers een wetsvoorstel kunnen indienen als ze aan een aantal voorwaarden voldoen, waaronder het ophalen van 500.000 handtekeningen binnen acht maanden.” Inmiddels is er een voogdij-constructie gecreëerd, waarbij burgers, wetenschappers en afgevaardigden van de gemeente de belangen van het meer vertegenwoordigen. Jessica: “Samen zijn zij de stem van het ecosysteem, zodat het weer kan gaan floreren.”

Dat rechten voor de natuur verre van symbolisch zijn, weet Jessica onder meer dankzij het Los Cedros nevelwoud in Ecuador, dat in 2021 voor 68 procent gekapt dreigde te worden om plaats te maken voor mijnbouw. “Maar omdat de rechten voor de natuur in Ecuador in de grondwet zijn opgenomen, mag eenieder een procedure starten om die rechten te verdedigen. Dus een groep lokale bewoners en NGO’s hebben het recht als wapen gebruikt en tegen de rechter gezegd: ‘Als jullie stellen dat de natuur het recht heeft om te bestaan, hoe kan dit mijnbouwbedrijf dan een vergunning hebben gekregen?’ Die zaak hebben ze – na een lange juridische strijd – gewonnen, waarmee een belangrijk precedent voor andere ontbossingszaken in Ecuador is gecreëerd.”

Toch hoeven de rechten voor de natuur – eenmaal toegekend – gelukkig lang niet altijd bij de rechter afgedwongen te worden. Vertegenwoordigers van de Nieuw-Zeelandse overheid en de inheemse Maori-bevolking, die samen de voogd zijn van de Whanganui-rivier, lossen conflicten bijvoorbeeld al jaren op door middel van dialoog, aldus Jessica. “Dat is fantastisch, omdat het laat zien dat er draagvlak is gecreëerd voor de rechten voor de natuur: mensen willen haar rechten echt waarborgen.”

Moeder Maas

Om de beweging ook in Nederland te laten landen, startte Jessica samen met Maas Cleanup het initiatief Maas in de wet. “Limburgers hebben een hele bijzondere band met deze rivier, die ze liefkozend ‘Moeder Maas’’noemen”, deelt ze, “maar ondanks deze benaming is het één van de meest vervuilde rivieren in Europa.” Dus stelde ze samen met een groep advocaten, studenten, natuurliefhebbers en ondernemers – na uitvoerig onderzoek – een petitie op, die ze in 2022 aanbood aan de Tweede Kamer. “Tot op heden hebben we echter niks gehoord. Dat was voor mij een harde les, want de politiek moet een petitie wel aannemen, maar ze hoeft er niet per se iets mee te doen. Terwijl de rechten voor de natuur beweging in tientallen landen wél voet aan de grond krijgt en ook in Nederland een groot verschil zou kunnen maken. Gelukkig noemt een aantal groeiende partijen de rechten voor de natuur nu in hun verkiezingsprogramma, dus daar gaan we op doorpakken.”

Rechten voor de natuur zouden de transitie naar regeneratieve landbouw enorm kunnen versnellen, weet Jessica. “Dat leerde ik van Dr. De Leeuw. Zodra de natuur het recht heeft om te floreren, is er immers simpelweg geen plek meer voor schadelijke praktijken zoals monoculturen en pesticiden. Bovendien wordt het dan ook veel logischer om plaatsgebonden te boeren en te kijken: welke vorm van landbouw past het beste bij deze plek, bij deze bodem, bij de lokale biodiversiteit en gemeenschap? In plaats van dat we onze menselijke wil opleggen aan het land.”

Hiervoor is het wel essentieel dat lokale, provinciale en landelijke overheden de rechten voor de natuur – eenmaal opgesteld – meenemen in hun beleid, benadrukt ze. “Bijvoorbeeld in de vorm van transitiefinanciering en groene subsidies. Zodat boeren ook daadwerkelijk gesteund worden en in staat zijn om hun activiteiten regeneratief te maken.”

Burgerschap voor bestuivers

Totdat het zover is, kunnen we de natuur op lokaal niveau – stukje bij beetje – al rechten geven. Zo zou een gemeente voogden kunnen aanstellen die in dat gebied de stem van de natuur vertegenwoordigen, stelt Jessica voor. “Daar zouden boeren ook onderdeel van moeten uitmaken als herders van de grond. Ik geloof dat we mensen moeten aanwijzen die weten wat de natuur zelf nodig heeft. Deze vertegenwoordigers kunnen vervolgens – namens de natuur – in dialoog treden en helpen om de transitie richting regeneratieve landbouw te versnellen.” Een andere optie zou kunnen zijn om bestuivers burgerschap te geven, zoals in Costa Rica is gedaan. Want zodra wilde bijen, hommels, vlinders en zweefvliegen evenveel recht hebben om te bestaan als mensen, zullen inheemse bomen en struiken, voedselbossen en kruidenrijk grasland gestimuleerd worden. Jessica: “Dan gaan boerderijen, maar ook steden, er ineens heel anders uitzien.”

“Eerst dacht ik altijd: als de rechten voor de natuur verankerd zijn in de wet, dan heb ik mijn doel bereikt. Nu weet ik dat mijn missie pas geslaagd is als we anders hebben leren kijken”, deelt Jessica. “Wat heeft de natuur nodig en hoe kunnen we haar een stem geven?” Ze hoopt dat de vele plekken waar de natuur nu al rechten heeft Nederland zal inspireren om een wereldbeeld te omarmen waarin de Aarde centraal staat. “Dat is waar het mij om gaat: dat we het perspectief van de natuur altijd meenemen, niet alleen in het recht, maar in alles wat we doen.”

Oorspronkelijk gepubliceerd op: 25 oktober 2023. Laatste update: 21 maart 2024.

Om de groeiende burgerbeweging te ondersteunen is Jessica den Outer onlangs Stichting Rechten van de Natuur gestart. Meer over de stichting én wat jij kunt doen om de organisatie te helpen lees je op hun website. 

Meer weten over hoe we de natuur op grote schaal kunnen beschermen? Lees de verhalen ecoloog Louise Vet en landschapsherstel-expert John D. Liu.