Merlin Sheldrake: “Schimmels behoren tot de krachtigste instrumenten die we hebben om de ecologische crises aan te pakken”

Hoe begon je fascinatie voor mycorrhizaschimmels?

“Als kind dacht ik al na over schimmels – op een vrij informele manier, gewoon uit nieuwsgierigheid tijdens het buiten zijn. Maar mijn echte interesse in mycorrhizaschimmels begon pas tijdens mijn studie Plantenwetenschappen aan de universiteit. Sommige docenten noemden ze wel eens, maar altijd terloops. Dat vond ik merkwaardig. Hoe meer ik me erin verdiepte, hoe duidelijker het werd dat ze van fundamenteel belang zijn voor het plantenleven. En ik dacht: als ze zo belangrijk zijn, waarom heb ik dan nooit meer over ze gehoord? Die vraag liet me niet meer los – en werd bepalend voor de richting van mijn onderzoek.

Wat me het meest intrigeerde, was hoe de samenwerking tussen schimmels en planten nieuwe biologische mogelijkheden creëert: samen kunnen ze dingen bereiken die ze afzonderlijk niet kunnen. Ze stammen uit totaal verschillende levensrijken, maar hebben manieren gevonden om met elkaar samen te werken – en doen dat al honderden miljoenen jaren. Die diepe evolutionaire verbondenheid vormt de basis van veel leven op Aarde. Ook van het onze.”

Wat maakt deze schimmels zo belangrijk voor het leven op Aarde?

“Zo’n vier- tot vijfhonderd miljoen jaar geleden begonnen de algenachtige voorouders van landplanten het land te koloniseren – vanuit zoetwaterecosystemen, met hulp van schimmelpartners. Deze schimmels konden zich door de bodem bewegen en namen voedingsstoffen op, die ze uitwisselden tegen suikers en vetzuren die algen via fotosynthese produceerden. Alle huidige landplanten stammen af van deze vroege samenwerkingen. In zekere zin hebben schimmels de evolutie van het plantenleven op Aarde mogelijk gemaakt – en dat is nog maar het begin.

Vanaf het prille begin van de evolutie hebben planten het landschap ingrijpend gevormd, met schimmels als constante metgezellen. Natuurlijk kunnen schimmels ook plantenziektes veroorzaken, maar ze voeden planten juist ook, beschermen ze tegen ziekten, helpen ze droogte te weerstaan en vergroten hun veerkracht. Het zijn ware ecosysteemingenieurs: ze bouwen aan de bodem, houden haar bijeen en dragen bij aan klimaatregulatie door koolstof ondergronds op te slaan. Zonder hen zou het leven op Aarde er fundamenteel anders uitzien.”

Toch zijn ze lange tijd over het hoofd gezien…

“Ja, schimmels zijn nog altijd sterk onderbelicht. Ze vormen een volwaardig levensrijk, maar hebben nooit de aandacht gekregen die daarbij past. Dat heeft deels historische oorzaken: pas eind jaren zestig werden ze officieel als een apart rijk erkend. Daarvóór beschouwde men ze als een soort lagere planten, en wie zich met schimmels bezighield, raakte vaak verzeild in de uithoeken van botanische instituten. Dat leidde tot minder financiering, minder studenten, minder leerstoelen – en een academische achterstand die tot op de dag van vandaag voelbaar is.

Daarnaast zijn schimmels simpelweg lastig te bestuderen. Zelfs met voldoende middelen, de juiste mensen en goed uitgeruste laboratoria blijven ze moeilijk te doorgronden. Ze leven ondergronds, uit het zicht, buiten ons directe bereik – die onzichtbaarheid voedt onze onwetendheid.”

Wat is het gevolg van die onwetendheid?

“Wat we niet zien, nemen we vaak voor lief – we negeren het, of vernietigen het. Er bestaat een soort schimmelblindheid, een mycorrhizablindheid, en die heeft geleid tot talloze blinde vlekken. Kijk naar natuurbehoud: we stellen land veilig om ecosystemen te beschermen, maar denken zelden na over wat er zich ondergronds afspeelt. In de landbouw en industrie ontwerpen we technologieën zonder oog voor het bodemleven – en verstoren of vernietigen zo vaak ongemerkt ondergrondse ecosystemen.

Toch zijn juist deze schimmels van essentieel belang voor de wereldwijde ecologie. Ze behoren tot de krachtigste instrumenten die we hebben om de klimaat- en biodiversiteitscrises aan te pakken – maar nog altijd maken te weinig mensen gebruik van die hefboom. Ze zijn als bibliotheken, vol inzichten die ons kunnen helpen deze onderling verweven crises te doorgronden.”

Zo spelen schimmels een cruciale rol in koolstofopslag.

“Precies – elk jaar verplaatsen ze naar schatting zo’n 13 miljard ton CO2 naar de bodem. In hun symbiotische relatie helpen schimmels planten om voedingsstoffen zoals fosfor en stikstof uit de bodem op te nemen. In ruil geven planten koolstofrijke verbindingen af – suikers en vetten die ze via fotosynthese produceren. Dat is de brandstof van de schimmel: ze gebruiken het zoals wij voedsel gebruiken.

Deze schimmels leven in en rond de wortels van planten en sturen draadvormige netwerken – het mycelium – diep de bodem in. Terwijl planten koolstof delen met hun schimmelpartners, stroomt die mee door het netwerk en draagt bij aan de opbouw van schimmelstructuren. Een deel van die koolstof lekt weg in de omliggende bodem en voedt andere organismen; een ander deel blijft opgeslagen in de schimmels zelf, die als kleverige, levende draden de bodem bij elkaar houden.

Via die voortdurende uitwisseling wordt koolstof actief de bodem in getrokken – en cruciaal: daar ook vastgehouden. De netwerken stabiliseren de bodem en produceren lijmachtige stoffen die moeilijk afbreekbaar zijn. Daardoor blijft de koolstof in de bodem, ook op de lange termijn.”

En biodiversiteit?

“Zonder mycorrhizaschimmels zouden de ecosystemen waarvan wij – en talloze andere soorten – afhankelijk zijn, eenvoudigweg niet bestaan. In de bodem fungeren ze als levende infrastructuur: ze weven uitgestrekte netwerken waarop hele gemeenschappen van organismen vertrouwen, van bacteriën tot regenwormen.

Boven de grond voeden ze bomen, grassen en gewassen, die op hun beurt weer voedsel vormen voor insecten, vogels en zoogdieren. Ze dragen zelfs bij aan het reguleren van de samenstelling van gassen in de atmosfeer. Al die relaties grijpen in elkaar: wat zich onder de grond afspeelt, beïnvloedt direct de stabiliteit van ecosystemen – en dus de biodiversiteit die daarop steunt.”

Toch worden 90 procent van de plekken waar deze schimmels floreren niet beschermd…

“Dat is wat er gebeurt wanneer we het leven onder onze voeten over het hoofd zien. Zolang we geen oog hebben voor deze organismen, is het niet vreemd dat ze ontbreken in strategieën voor natuurbehoud. Maar het blijft een ongemakkelijke waarheid – een die ons tot actie zou moeten aanzetten. Want als we onze omgang met bodems niet fundamenteel veranderen, is tegen 2050 naar schatting zo’n 90 procent ervan gedegradeerd.”

Hoe keren we het tij?

“Een eerste stap is om beter in kaart te brengen waar mycorrhiza-gemeenschappen voorkomen en welke rol ze spelen in verschillende ecosystemen. Daaraan werken we nu samen met het team van SPUN (Society for the Protection of Underground Networks). We hebben al kaarten van zeestromen, vegetatie, klimaat en geologie – die helpen ons het planetaire systeem te begrijpen en te beschermen. Het in beeld brengen van schimmelgemeenschappen is een logische volgende stap: het maakt het onzichtbare leven onder onze voeten zichtbaar.

Maar alleen in kaart brengen is niet genoeg. Het idee is dat deze kaarten ook worden ingezet voor het behoud, de bescherming en het herstel van ondergrondse ecosystemen. Ze kunnen ons helpen om samen te werken met schimmelnetwerken in landschapsherstel en regeneratieve ecologie – en laten zien hoe zulke strategieën per plek kunnen verschillen.”

Kun je wat meer vertellen over de bedreigingen voor mycorrhizaschimmels?

“Die zijn er helaas in overvloed. Verstedelijking is funest voor levende bodems. Ontbossing vormt een andere grote bedreiging, omdat veel schimmels in symbiose leven met bomen. Verdwijnen de bomen, dan verdwijnen hun schimmelpartners mee. Ook woestijnvorming speelt een rol: als de toplaag door erosie verdwijnt, blijft er steeds minder ruimte over waarin schimmels kunnen floreren.

Daarnaast is er vervuiling. Fungiciden doden schimmels direct, maar ook kunstmest, herbiciden en pesticiden verstoren de fijnmazige relaties die ze met planten aangaan. Die samenwerking is gebaseerd op wederkerigheid: een plant geeft alleen koolstof af als er iets voor terugkomt. Maar als de bodem al overstroomt van fosfor – zoals bij kunstmest het geval is – valt die balans weg, en daarmee de symbiose.

Ook landbouwpraktijken zoals ploegen vormen een bedreiging. De bodem is een complex ecosysteem, en mechanische bewerking verstoort die structuur ingrijpend. Alles wat erin leeft, moet zich opnieuw oriënteren, opnieuw vestigen, opnieuw stabiliteit vinden. Voor schimmels betekent dat: netwerken herbouwen die er al waren. Verdichting door zware machines verergert dit verder – die drukken lucht en water uit de poriën die essentieel zijn voor het bodemleven. Zelfs de gewassen die we telen hebben invloed op schimmels: veel moderne rassen zijn geselecteerd op hun reactie op kunstmest, niet op hun vermogen tot samenwerking met schimmels. Sommige planten zijn daardoor verwende partners geworden – ze zijn het samenwerken verleerd, zelfs als de schimmels er nog zijn.”

Hoe zou een landbouwsysteem eruitzien dat op schimmels is gebaseerd?

“Dat zou sterk lijken op wat we tegenwoordig regeneratieve landbouw noemen: minimale bodembewerking en een permanente bedekking met gewassen om te voorkomen dat de grond onbedekt en kwetsbaar achterblijft. Het betekent ook het terugdringen – en op termijn uitfaseren – van kunstmest en pesticiden, en meer werken met organisch materiaal, toegediend op het moment dat planten het echt nodig hebben. Niet langer de zogeheten ‘spray and pray’-aanpak, maar doelgericht samenwerken met het bodemleven.

Daarnaast vraagt het om meer gewasdiversiteit: verschillende soorten naast en door elkaar, waaronder rassen die juist geselecteerd zijn op hun vermogen tot samenwerking met schimmels – in plaats van het tegenovergestelde. Er valt nog veel meer over te zeggen, maar in de kern gaat het om een andere manier van kijken: van een extractieve houding ten opzichte van de bodem, naar een regeneratieve en herstellende benadering.”

Misschien moeten we ons als mens vaker gedragen als schimmels: symbiotisch, onderling verbonden, decentraal…

“Ha, tot op zekere hoogte. Maar we hebben het hier over een heel levensrijk – en we vergeten soms hoe uiteenlopend de manieren zijn waarop je schimmel kunt zijn. Ik weet niet of we onze systemen echt zouden willen modelleren naar zombieschimmels die insecten overnemen. Schimmels zijn ook opportunistisch: ze leven waar en hoe ze maar kunnen. En veel soorten veroorzaken problemen voor ons – eigenschappen die we misschien liever níét imiteren.

Maar op een abstracter niveau – decentralisatie, symbiotische samenwerking, onderlinge verbondenheid – daar liggen zeker waardevolle lessen.”

Ze hebben ook enorm veel potentieel.

“Schimmels zijn ware chemische tovenaars. Ze produceren stoffen die we als mens ontzettend goed kunnen gebruiken – van antibiotica tot immunosuppressiva die orgaantransplantaties mogelijk maken. Die rol is inmiddels goed ingeburgerd en blijft zich verder ontwikkelen. Maar hun potentieel reikt veel verder. Elke keer dat je een plant kweekt – of dat nu in de landbouw, bosbouw of je eigen moestuin is – kweek je ook schimmels. Samenwerking met hen is essentieel binnen al die systemen en opent een wereld aan mogelijkheden.

Daarnaast zijn het afbrekers. We maken daar nu al gebruik van, zowel kleinschalig als op industriële schaal. Fermentatie is een eeuwenoude praktijk, maar moderne toepassingen zoals mycoremediatie – waarbij schimmels worden ingezet om vervuiling op te ruimen – zijn in opkomst. Ze breken afval en gifstoffen af en bieden hoopvolle perspectieven, bijvoorbeeld voor het afbreken van plastics.

En dan is er nog voedsel. Schimmels zijn eetbaar – als paddenstoel of in de vorm van mycelium. Er groeit steeds meer belangstelling voor schimmelvoeding als duurzaam en voedzaam alternatief. Ze bieden manieren om mensen te voeden die zowel licht zijn voor de planeet als rijk aan voedingswaarde.”

Hoe kijk je naar de trend waarin bedrijven schimmels gebruiken voor bijvoorbeeld biologisch afbreekbare verpakkingen – of zelfs levende doodskisten van mycelium?

“Ik vind dat fantastisch. Bij het kweken van zulke mycelium-materialen gebruik je landbouwafval – zoals verhakselde maïsresten – en maak je van iets dat anders een probleem zou zijn, iets bruikbaars. Deze materialen zijn composteerbaar, breken op natuurlijke wijze af en veroorzaken niet de hardnekkige vervuiling die je bij conventionele alternatieven ziet.

Natuurlijk is er nog steeds infrastructuur voor nodig – gebouwen, energie – dus helemaal zonder voetafdruk zijn ze niet. Maar die voetafdruk is aanzienlijk kleiner dan die van traditionele materialen. Mijn broer en ik runnen samen een gefermenteerd hot sauce-bedrijf, en we gebruiken myceliumverpakkingen voor onze flessen. Het is geweldig om iets te maken dat functioneel én regeneratief is.

Dat gezegd hebbende, moeten we wel zorgvuldig omgaan met hoe we schimmels in onze economie integreren. Vaak betekent het dat je grote hoeveelheden van één schimmelsoort kweekt, wat leidt tot monoculturen, net als in de landbouw. Maar dat hoeft niet per se. Er zijn manieren om dat te voorkomen. Over het algemeen wegen de voordelen van deze technologieën ruimschoots op tegen de risico’s.”

Waarop richt je je momenteel in je onderzoek?

“Op dit moment ben ik vooral gefascineerd door de manier waarop schimmels informatie verwerken – hoe ze problemen oplossen zonder hersenen of centrale aansturing. Hun netwerken veranderen voortdurend, passen zich aan en reageren op hun omgeving. En toch slagen ze erin om, zonder vaste vorm of commandostructuur, verrassend doeltreffende oplossingen te vinden.

Ik maak deel uit van een project onder leiding van Toby Kiers en Tom Shimizu. Onlangs hebben we de eerste resultaten gepubliceerd in Nature – het haalde zelfs de cover – waarin we een nieuw onderzoeksplatform presenteren. Met behulp van een beeldvormende robot en geavanceerde analysemethoden volgen we mycorrhizaschimmels tot in detail. We zitten daar nu diep in, en dat geldt ook voor andere onderzoeksteams wereldwijd, maar er blijft nog enorm veel onbekend.

Wat we in petrischaaltjes waarnemen, laat zich zelden rechtstreeks vertalen naar de complexe realiteit van de bodem. Er zijn talloze lagen van schimmelgedrag die we in het lab simpelweg niet kunnen nabootsen. En juist dat maakt onderzoek naar schimmels zo opwindend: je staat voortdurend op de rand van iets dat ons hele begrip van leven kan kantelen. Dat geeft me energie.”

Je bent ook betrokken bij het More Than Human Life Project. Waarom is het zo belangrijk dat we de natuurlijke wereld als ‘meer dan menselijk’ gaan zien?

“In dominante moderne culturen zijn we een narcistische soort geworden, blind voor de vele manieren waarop leven zich kan ontvouwen. We delen deze planeet met talloze andere levensvormen – waarvan velen er al veel langer zijn dan wij. Maar zolang onze verhalen draaien om autonomie, individualisme en menselijke uitzonderlijkheid, wissen we die andere levens vaak uit. En daarmee ondermijnen we uiteindelijk ook ons eigen voortbestaan.

Een belangrijk deel van het werk is dan ook: die narcistische blik loslaten. Leren kijken naar het leven om ons heen – op hún voorwaarden, niet enkel door het filter van menselijke behoefte. Daarom vind ik de term ‘meer-dan-menselijk’ zo waardevol: het wijst voorbij ons beperkte, antropocentrische perspectief en opent ruimte voor een rijker, wilder gevoel van verbondenheid. Het is geen abstract concept, maar een houding – een uitnodiging tot diepere betrokkenheid bij het levende geheel.

Een van de kernvragen binnen het More Than Human Life Project (MOTH) is hoe onze juridische systemen kunnen evolueren om meer-dan-menselijk leven mee te nemen. De huidige kaders zijn grotendeels mensgericht – en dienen vaak slechts een klein deel van de mensheid. Ze zijn niet toegerust om de complexe, verweven uitdagingen van deze tijd aan te gaan. Daarom brengen we binnen MOTH rechters, wetenschappers, inheemse denkers, juristen, kunstenaars en musici samen – om te onderzoeken hoe recht weer geworteld kan worden in ecologische realiteit.”

Wat zijn de meest wezenlijke lessen die schimmels je hebben geleerd?

“Ik ben me nu veel bewuster van de cycli en relaties die mijn leven mogelijk maken: het leven is geen statisch gegeven, maar een proces dat zich in de tijd ontvouwt. Neem mijn lichaam – dat bestaat vandaag uit compleet andere materie dan een paar jaar geleden. Ik ben een veld van stabiliteit waar materie doorheen stroomt. Dat klinkt misschien abstract, maar het is een diepgaand inzicht – en het verandert hoe je denkt, voelt en je verhoudt tot de wereld. Ik heb die verschuiving heel duidelijk ervaren.

Een andere les: er zijn eindeloos veel manieren om te leven – zoveel strategieën om met verandering om te gaan, om uitdagingen te beantwoorden. Dat is ronduit verbluffend. En hoewel machtsstructuren ons vaak willen doen geloven dat het systeem waarin we leven natuurlijk, vaststaand of onvermijdelijk is, laten schimmels juist zien dat er altijd alternatieven bestaan – andere vormen van leven, van organiseren.

Als we toegang krijgen tot dat diepe reservoir van mogelijkheden – die oerkracht van creativiteit – kunnen we onze systemen opnieuw verbeelden en heropbouwen. Systemen die nu destructief zijn, niet alleen voor het overige leven, maar ook voor onszelf. Juist in deze tijd van crisis en kanteling is dat misschien wel de belangrijkste les.”

Tot slot: als jij door een bos wandelt, wat zie jij dan wat anderen misschien missen?

“Het voelt alsof ik over de oceaanbodem van het land loop – steeds bewust van de diepte onder mijn voeten. Planten zie ik als zichtbare uitlopers van mycorrhizaschimmelassociaties. Wat we boven de grond waarnemen, is in feite slechts een expressie van wat zich daaronder afspeelt. En dat perspectief verandert alles. Het trekt me een veel groter bos in – een bos dat zich niet alleen aan het oog, maar ook aan het verstand onttrekt. Een wereld die je pas leert zien wanneer je leert kijken met een ander bewustzijn.”

Oorspronkelijke publicatiedatum: 22 juli 2025. Laatste update: 15 september 2025.