Bob Hendrikx: “Hoe meer ik met de dood te maken kreeg, hoe groter mijn dankbaarheid voor het leven werd”

Levende doodskisten maken – hoe is dat begonnen?

“Voor mijn afstudeeronderzoek aan de TU Delft onderzocht ik hoe we een nieuwe generatie producten kunnen creëren met een positieve footprint. Dus niet alleen ‘minder slecht’, maar echt regeneratief. Ik ben toen gaan kijken naar welke organismen in de natuur daarvoor interessant zouden kunnen zijn, en zo kwam ik uit bij mycelium – het ondergrondse netwerk van paddenstoelen.

Daarbij ben ik echt uitgegaan van het organisme zelf: wat is de rol van mycelium in de bodem? Wat wil het zelf, hoe gedraagt het zich van nature? En pas daarna: wat zouden wij daar als mens mee kunnen doen? In plaats van andersom, zoals we meestal gewend zijn.

Ik ontdekte dat mycelium de grote opruimer van de natuur is: het breekt dood organisch materiaal af en zet dat om in voedingsstoffen, waarmee het de bodem voedt – en daarmee ook de bomen en planten die erin groeien. Toen stelde ik mezelf de vraag: welke producten stoppen wij eigenlijk in de bodem? Zo kwamen we uit bij doodskisten.”

Vertel eens wat meer over jullie levende kisten.

“In alles wat we doen, staat de natuur centraal. We hebben een groeifaciliteit voor onze kisten – we noemen het bewust geen fabriek, want in een fabriek gaan organismen dood, terwijl bij ons de materialen juist tot leven komen.

In die faciliteit maken we een mal van biologische hennep in de vorm van een kist. Vervolgens mengen we onze favoriete paddenstoelensoorten, en in zeven dagen tijd groeit het mycelium – onder ideale omstandigheden, zoals de juiste luchtvochtigheid en zuurstofwaarden – in de vorm van de kist. Dat mycelium is dan eigenlijk gewoon de hennep aan het opeten, en terwijl het dat doet, groeit het en verbindt het alles tot één geheel. Na een week is het uitgegroeid en heb je het eindproduct: een kist van levend mycelium.

Eenmaal in de bodem gaat dat proces gewoon verder. De kist lost, in de ideale omstandigheden, binnen 45 dagen volledig op. Dat betekent ook dat het lichaam sneller in contact komt met de aarde – er zit geen barrière meer tussen, zoals bij een houten kist die er soms tien tot dertig jaar over doet om te verteren. De voedingsstoffen uit het lichaam kunnen daardoor meteen terug de bodem in.”

Eigenlijk is het best gek dat we de voedingsstoffen in ons lichaam verbranden of begraven op een manier waar het bodemleven niets aan heeft.

“Ja, ik zeg altijd: je zou toch ook geen zak compost verbranden? Maar met ons lichaam doen we dat dus wel, keer op keer. De reguliere uitvaartindustrie is bovendien extreem vervuilend. Een crematie zorgt gemiddeld voor 208 kilo CO₂-uitstoot. Bij een begrafenis is dat zo’n 95 kilo, maar elke keer dat we iemand begraven, moet er ook ergens een boom worden gekapt voor de kist. Alleen dat al vind ik een vreemde gedachte.

Daarbij komt dat we ook nog eens de bodem vervuilen met wat we erin stoppen. Denk aan chemische coatings op kisten of bekleding van synthetische stoffen – die belanden allemaal in de grond.

Wat het lastig maakt, is dat veel mensen denken dat bepaalde alternatieven prima zijn – zoals een onbewerkte houten kist of een rieten mand. Die lossen inderdaad op, maar dat duurt vaak jaren, en vaak komen ze uit Azië, wat zorgt voor een aanzienlijke voetafdruk. En hout komt van een boom: waarom zou je een organisme dertig jaar laten groeien om het vervolgens één dag te gebruiken? Bovendien moet hout eerst worden gedroogd om het te kunnen verwerken: dat gebeurt meestal door het flink te verhitten. Mensen denken dus dat hout duurzaam is, maar dat valt tegen – zeker als het van ver komt en voor een korte toepassing wordt gebruikt.

Bovendien verbeteren jullie kisten de bodem ook nog.

“Precies. We zitten echt aan de andere kant van het spectrum. Mycelium is een soort superheld van het bodemleven: het kan vervuilde grond herstellen en voedt tegelijkertijd het ecosysteem. Je kunt na je dood dus nog iets goeds doen – je laatste footprint kan een positieve zijn.”

Waar komt jouw drive om de natuur te herstellen vandaan?

“Ik ben opgegroeid in Eindhoven, als jongste van vier jongens. Een hele fijne jeugd, maar als jongste werd ik niet altijd even serieus genomen. De laatste in de rij hangt er vaak toch een beetje bij. Tegelijkertijd was ik als kind erg gevoelig voor ongelijkheid, en daardoor viel het me al jong op hoe slecht we met de natuur omgaan.

We gingen vaak kamperen in Oostenrijk en Italië, de bergen in. Daar zag ik hoe de natuur – net als ik toen – niet altijd serieus genomen werd. Dat raakte me. Ik voelde heel sterk: ik moet opkomen voor die natuur, zorgen dat we de schoonheid waar ik zo graag in speelde en door gefascineerd was, kunnen behouden.

Die drijfveer – het verlangen om niet ‘minder slecht’ te zijn, maar echt iets goeds te doen – is uiteindelijk ook de reden waarom ik Loop Biotech ben begonnen. Want het klinkt misschien hard, maar: er is geen probleem als er meer tijgers of olifanten op de wereld komen. Maar als er meer mensen bijkomen, dan is dat op dit moment wél een probleem voor de planeet. Dan gaat er fundamenteel iets mis.”

Inmiddels zijn er 2500 mensen in jullie levende kisten begraven. Hoe reageert de uitvaartindustrie daarop?

“De markt waarin we actief zijn, is vrij conservatief. De meeste uitvaartondernemers werken al jarenlang met dezelfde producten – vaak zijn dat houten kisten die ze voor tweehonderd euro uit China halen en voor zo’n duizend euro verkopen. Dus de prikkel om iets nieuws te proberen is voor hen klein… Gelukkig zijn er steeds meer partijen binnen de uitvaartsector die het anders willen, zoals natuurbegraafplaatsen: die poppen als paddenstoelen uit de grond.

Vanaf het begin krijgen we media-aandacht van over de hele wereld. Wat helpt, is dat het iets is wat iedereen begrijpt. Je hoeft er geen technisch expert voor te zijn. Iedereen snapt wat een doodskist is, en iedereen begrijpt dat mycelium in de bodem oplost en de bodem voedt. Dus we krijgen veel warme reacties.

Maar goed, als je een bedrijf runt, moet je ook gewoon producten verkopen. We mogen absoluut niet klagen – we zijn supertrots dat inmiddels al meer dan 2500 mensen in Europa in onze levende kisten zijn begraven. Dat is eervol. Tegelijkertijd willen we ook winstgevend worden en laten zien dat je binnen een kapitalistisch systeem de natuur kunt verrijken. En dat een regeneratief model niet alleen ecologisch werkt, maar ook economisch. Daar werken we nu keihard aan.”

Hoe pakken jullie dat aan?

“We zijn en blijven een nicheproduct – we verwachten echt niet dat iedereen zich hierin laat begraven. Maar als we in meerdere landen één procent van de markt weten te bereiken, zijn we al ruimschoots winstgevend. Dat is dan ook ons plan voor de komende jaren: doorgroeien in meerdere landen tegelijkertijd. Om dat mogelijk te maken, hebben we 4,5 miljoen euro opgehaald. Daarmee kunnen we onze groeifaciliteit in Nederland uitbreiden en nieuwe locaties openen in het buitenland. Onze kisten zijn inmiddels toegestaan in heel Noord-Europa, zowel voor traditioneel begraven als voor natuurbegraven – ze kunnen dus gewoon op elke begraafplaats worden gebruikt.

Hoe mooi zou het zijn als we daarbij lokaal kunnen werken? Een kist in het Verenigd Koninkrijk kan dan een andere kleur of textuur hebben dan een kist in Nederland, omdat we werken met lokale grondstoffen en een myceliumsoort die past bij de plaatselijke bodem. Dat maakt het hele proces nog eens extra regeneratief.”

Ben je ook anders naar de dood – en naar het leven – gaan kijken?

“Ja, zeker. Veel mensen in het Westen zien het leven als iets linears: er is een begin en een eind. Maar als je naar de natuur kijkt, zie je iets heel anders – daar is het leven cyclisch. Nutriënten keren steeds terug naar de bodem en vormen de basis voor nieuw leven. Dat narratief proberen wij ook mee te geven: het leven is geen rechte lijn, het is een cirkel.

Toen ik dat eenmaal inzag, verdween ook een groot deel van mijn weerstand tegen de dood. In het begin vond ik de uitvaartwereld best spannend – ik dacht: straks word ik daar somber van, voortdurend bezig zijn met sterven. En die angst zie je ook terug in de samenleving: we houden de dood liever op afstand. Kijk alleen al naar hoe we parken onderhouden – dode bladeren worden direct weggehaald, een boom met een scheur wordt uit voorzorg gekapt. Alles wat met dood te maken heeft, moet uit beeld blijven.

Maar wat ik juist heb gemerkt, is dat hoe meer ik met de dood te maken kreeg, hoe groter mijn dankbaarheid voor het leven werd. Het besef dat het eindig is, maakt dat ik er meer van geniet. En we krijgen zoveel waardering voor wat we doen. We horen verhalen van mensen die een dierbare hebben verloren – jong, oud, soms kinderen – en voor wie wij dan de enige optie zijn die klopt. Dat ze op een betekenisvolle manier afscheid kunnen nemen, daar zijn ze enorm dankbaar voor. En dat geeft veel betekenis terug.”

Iets heel anders: als we ons in myceliumkisten begraven, hebben we dan eigenlijk nog wel begraafplaatsen nodig?

“Dat is een andere verandering die we willen aanjagen. Zeker in een land als Nederland, waar grond schaars is en veel bodems verarmd zijn, zijn er genoeg plekken waar de bodem wel wat hulp kan gebruiken. Hoe mooi zou het zijn als we juist dáár mensen in levende kisten begraven, en bij elke begrafenis ook een boom planten? Dan breng je het leven terug – onder de grond én erboven – en kunnen we verarmde of vervuilde gebieden herstellen.”

Zijn er ook plannen om jullie technologie in andere sectoren toe te passen?

“Voor ons is het essentieel dat het organisme – in dit geval het mycelium – blijft leven. Toepassingen waarbij het materiaal wordt afgebakken, zoals bij verpakkingen of isolatie, zijn voor ons dus niet interessant. Voor de toekomst zijn we op zoek naar andere levende organismen met wie we kunnen samenwerken, en naar manieren om die een rol te geven in ons dagelijks leven, waarbij de aard van het organisme altijd centraal blijft staan. Denk aan levende prullenbakken in je keuken die je afval opeten, zodat je het niet meer buiten hoeft te zetten. Of lichtgevende lantaarnpalen, levende huizen… Objecten die niet alleen functioneel zijn, maar ook bijdragen aan hun omgeving.

In het begin dachten mensen dat we knettergek waren met onze paddenstoelenkist. Maar het werkt – en je kunt er zelfs geld mee verdienen. Ik denk dat dit nog maar het begin is. We openen hiermee de deur naar een economie die letterlijk leeft. Een systeem dat niet gebaseerd is op uitputting, maar op regeneratie.”

Meer weten? Bekijk het video-interview met Bob Hendrikx en Lonneke Westhoff:

Samen met The Green Times en Impact Hub Amsterdam maken we een serie verhalen over regeneratieve ondernemers die laten zien hoe we kunnen toewerken naar een ‘ecology economy’ – een economie die het leven centraal stelt. Dit verhaal is de aftrap. Niets missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang het volgende verhaal direct in je mailbox.