Patrick Deckers: “Tachtig procent van wat in de supermarkt ligt, is niet bevorderlijk voor onze gezondheid”

Je werkte jarenlang als orthopeed, en besloot toen om je baan on hold te zetten om Caring Doctors op te richten. Vanwaar deze wending?

“Ik heb inderdaad twintig jaar met veel plezier als orthopeed gewerkt. Maar ik merkte door de jaren heen dat er steeds ongezondere mensen tegenover mij kwamen zitten. Hun voedingspatroon was bijna altijd de grootste oorzaak van hun slechte gezondheid. Dus ik nam leefstijl vaak mee in mijn spreekuren. Sommige mensen konden dat waarderen, anderen werden boos. Die hadden zoiets van: ‘Ik kom hier voor een nieuwe knie, niet om leefstijladvies te krijgen’. Ik moest dan gewoon mijn kunstje doen. Wat mensen vaak niet begrijpen, is dat zorg minder betrouwbaar is als je ongezond bent. Als je te zwaar bent, is het technisch moeilijker om een knieprothese te plaatsen. Of als je suikerziekte hebt, gaat een prothese makkelijker ontsteken. En als je gezond leeft, zijn heel veel medische ingrepen zelfs niet eens nodig. Dan worden we minder snel ziek en hebben we minder zorg nodig. En werkt de zorg die artsen leveren bovendien beter. Het is belangrijk om dat te beseffen, want de zorglast wordt straks zo hoog dat de zorg het niet meer aan kan.

Los daarvan heb ik me altijd zorgen gemaakt om hoe wij met de natuur omgaan. Alles bij elkaar leidde dit tot het idee van Caring Doctors. Anderhalf jaar geleden ben ik gestopt met mijn werk als orthopeed om me daar volledig op te richten. We bestaan nu formeel een jaar.”

Wat doet Caring Doctors precies?

“Op dit moment zijn we vooral bezig met bewustwording. We willen dat artsen niet alleen aan hun patiënt denken, maar ook aan duurzaamheid, een gezonde bodem en biodiversiteit. Deze holistische benadering noemen we One Health. De pijlers van Caring Doctors zijn: een plantaardig dieet, minder welvaartsziektes, minder milieuschade en meer voedselveiligheid. 

We zetten in op preventie, voorlichting en beweegprogramma’s ter bestrijding van welvaartsziekten. Dat doen we met lezingen, scholingen en webinars, maar ook met een stukje begeleiding bij sommige ziekenhuizen. Ons doel is dat alle instellingskeukens overschakelen naar een plantaardig menu. Dat zijn ziekenhuizen en andere zorginstellingen, universiteiten, schoolgemeenschappen en gemeenten.

We gebruiken internationale rapporten en wetenschappelijk onderzoek over voeding, klimaat en welvaartsziekten, zoals het IPCC rapport en het EAT-Lancet rapport. Inmiddels zijn zo’n 2.300 artsen, verpleegkundigen, diëtisten en andere professionals bij ons aangesloten. Allemaal gelijkgestemden die zeggen: ‘Ik ben hier iets aan het doen wat helemaal nergens meer op slaat.’”

Uit het EAT-Lancet rapport blijkt dat wat en hoe we eten, niet bevorderlijk is voor onze gezondheid en die van de Aarde. Wat maakt dat onze manier van eten zo ongezond is voor ons lichaam?

“Dat zijn drie dingen: de gemiddelde westerling eet veel te veel, bijna alles wat we eten is bewerkt, verzout, vervet en versuikerd, en we eten veel te veel dierlijke eiwitten. Tachtig procent van wat in de supermarkt ligt, staat niet in de schijf van vijf – en is niet bevorderlijk voor onze gezondheid. Het is niet zo gek dat we deze dingen eten: we worden constant verleid om ze te kopen.

Van die dierlijke eiwitten – zeker van rood en bewerkt vlees – is aangetoond dat overconsumptie schadelijk is voor je darmmicrobioom. Het veroorzaakt laaggradige ontstekingen in het vet dat rond je darmen zit. Deze ontstekingscellen hebben een relatie met allerlei ‘welvaartsziekten’ zoals hart- en vaatziekten en diabetes. Als je vaatwanden verslechteren, kan dat ook leiden tot darmkanker en vasculaire dementie. We wijten dit soort ziektes vaak aan ouderdom of onze genen, maar wat betreft deze ziektes is bijna niks genetisch bepaald. Ze worden vooral veroorzaakt door de manier waarop we eten.

We gaan naar vier miljard diabeten op deze planeet. We hebben meer dan twee miljard mensen die macronutriënten missen. Bijna een miljard mensen hebben geen dagelijkse voedselveiligheid. En miljoenen mensen vechten iedere dag tegen hun hongerdood. Dan is er toch iets pervers mis.”

Hoe kun je wat er op ons bord ligt, linken aan de gezondheid van onze planeet?

“Wereldwijd zetten we zo’n tachtig procent van de beschikbare landbouwgrond in voor veeteelt en veevoer voor de dieren die we eten. Voor die landbouwgrond moet alles geruimd worden, dus het maken ervan draagt bij aan ontbossing, zeker in de Amazone. Zo verandert oerwoud in monoculturen vol maïs, soja en granen. Tachtig procent van de soja die we wereldwijd verbouwen, verdwijnt trouwens in de varkens, kippen en koeien die we eten. Vervolgens spuiten we alles vol met pesticiden en PFAS (want dat zorgt ervoor dat pesticiden beter penetreren in het gewas). Zo verarmt de bodem en verdwijnt biodiversiteit. Ook worden er enorme hoeveelheden water gebruikt om dit allemaal te laten groeien. Daarom – en niet omdat een koe zoveel water drinkt – heb je voor een biefstuk 10.000 liter water nodig. Deze intensieve teelt gaat ook gepaard met luchtvervuiling (van vooral CO2 en methaan) en watervervuiling.

Dit alles levert maar 18 procent van onze dagelijkse energiebehoefte op, dat is dus ontzettend inefficiënt. Op dit moment wordt slechts een gebied ter grootte van India ingezet om groente en fruit te telen. Als iedereen zou overstappen op een volledig plantaardig dieet, hebben we twee of drie keer de grootte van India nodig, stelt het EAT-Lancet rapport. Maar honderd procent plantaardig is niet nodig en niet zinnig, want dieren zijn juist heel handig voor reststromen en bemesting. Volgens datzelfde rapport is tachtig procent plantaardig en twintig procent dierlijk het ideale menu, voor onze eigen gezondheid en die van de planeet. Er is niks mis met een stukje vlees en zuivel, het grote probleem is overconsumptie en de manier waarop dierlijke producten tot stand komen. Mensen moeten beseffen welke impact dat heeft op de planeet. We hebben het de laatste tijd vaak over ‘bestaansrecht’. Bestaansrecht is in eerste instantie een levende planeet. Als je de negen planetaire pijlers bekijkt, staat alleen de oceaan nog niet op rood. En dat is alleen omdat dat ons grootste ecologische systeem is.”

Zijn onze oceanen ‘veilig’ voor de mens?

“Als je op een oceaan vaart denk je: ‘dit is zo groot, dit kan nooit stuk.’ Maar dat is niet waar. Onze oceanen verzuren en zijn voor een groot gedeelte leeggevist. In plaats van minder te vissen, zijn we de visserij gaan intensiveren. Zo’n beetje de helft van onze visproducten komt uit aquafarms: kweekvis dus. Die vissen worden gevoed met vismeel dat gemaakt wordt van vis gevangen uit de oceaan. In veel kwekerijen worden grote hoeveelheden antischimmelmiddelen gebruikt, waardoor er steeds meer resistentie tegen antischimmelmiddelen komt. En die worden ook vaak op IC’s gebruikt bij mensen die antibiotica krijgen. Het is dus niet handig als je daar resistent voor wordt. Voor de groeiende antibioticaresistentie – door het gebruik van antibiotica bij dieren – geldt hetzelfde. In de oceanen gebeurt dus eigenlijk ongeveer hetzelfde als op het land.”

Kortom, veel van de uitdagingen waar we voor staan, worden veroorzaakt door wat er op ons bord ligt. Hoe zijn we hier beland?

“Na de oorlog was voedsel schaars en was het belangrijk om de voedselproductie weer op gang te krijgen. Alles werd geïntensiveerd. De intentie was goed, maar we vergaten even dat we dan de planeet zouden opmaken. We vergaten ook om al dat voedsel evenredig te verdelen over de wereld. Ik denk dat dit te maken heeft met westerse imperialistische ideeën, en we zijn ook individualistischer geworden. Het gepolariseerde politieke speelveld – waarin we anderen de schuld geven, ‘het ligt aan China, het zijn de vluchtelingen’, is de laatste duit in het zakje. Juist mensen die minder vluchtelingen in Nederland willen, zouden plantaardig moeten gaan eten, want als we zo doorgaan zijn er straks honderden miljoenen klimaatvluchtelingen.”

Inmiddels wordt er veel gepubliceerd over de gezondheid van de Aarde, onder andere in de rapporten die je aanhaalde. Hoe komt het dat een groot deel van de mensen toch op dezelfde voet door blijft gaan?

“We zijn twintig, dertig jaar lang verteld dat vlees en zuivel gezond en zelfs onmisbaar zijn. En in het neoliberale tijdperk mogen mensen lekker zelf weten hoe ze leven. Dus als we dan ineens vertellen dat ons dieet toch niet zo gezond is, ook niet voor de Aarde, is dat ongemakkelijk en confronterend. Bovendien vinden we het betuttelend als mensen zich bemoeien met ons eetgedrag. De reflex is dan heel vaak: ‘Dat maak ik zelf wel uit’, en ‘Mag ik nu ook al geen gehaktbal meer?’. Bovendien zijn wij als mens heel goed in niet te lang stilstaan als we dingen doen die niet bij ons geweten of moraal passen of waarvan we een gevoel van onbehagen krijgen. We weten ook dat we doodgaan, maar ook daar denken we het liefst niet elke dag aan.”

Niet iedereen die zich verdiept in wetenschappelijke rapporten over de gezondheid van de Aarde blijft hoopvol. Lukt het jou om optimistisch te blijven?

“Wat er planetair aan het gebeuren is, is heel zorgelijk. En zolang de politiek niet aanhaakt, krijgen we het niet voor elkaar. Die is op dit moment niet heel voortvarend, Caroline van der Plas noemt ons bijvoorbeeld activistisch en ideologisch. Ik blijf hoopvol omdat ik zie dat er wel echt iets aan het veranderen is. Als Caring Doctors zijn we onderdeel van Caring Movement, we verenigen onze krachten met Caring Farmers en Caring Vets, waar ook steeds meer boeren en veeartsen bij aansluiten. Zij willen allemaal meebewegen naar een situatie die houdbaar is. Artsen leren tegenwoordig ook veel meer over leefstijl. Toen ik studeerde was dat in mijn hele studie in totaal vier uur. Maar we kunnen niet wachten tot die nieuwe generatie artsen aan het werk gaat. We moeten nu aan de bak. Ik geloof wel dat het kan, ik ben optimistisch, anders zou ik dit werk niet doen. Ik heb veel vertrouwen in de natuur. De Aarde gaat het wel redden, de zon blijft nog ruim vier miljard jaar schijnen. Ik weet alleen niet hoe wij hier over een paar honderd jaar als mens nog leven. Ik zeg niet dat we uitsterven, maar het wordt wel zorgelijk. Dat los je niet op met meer economie en innovatie.

Wat betreft voedsel zijn er wel meer transitiemomenten geweest. Het Romeinse Rijk is zelfs ingestort vanwege voedselverarming, de productie was niet meer genoeg om het hele rijk te voorzien. Toen zag je alles weer teruggaan naar meer lokaal. Dus het is vaker voorgekomen dat alles dusdanig expandeert dat het niet meer werkbaar is. Polarisering hoort ook bij die momenten in de transitie. Nu krijgen we er alleen een klimaatsausje bij.”

Leuzen als ‘Geen boeren, geen eten’, omgekeerde vlaggen en boerenprotesten … Er is de laatste tijd veel te doen rondom de Nederlandse boeren. Hoe kijk jij hier tegenaan?

“Boeren pesten en ze uitkopen is een beetje de trend. Natuurlijk worden zij dan boos. Als je twintig jaar te horen krijgt hoe je het moet doen, miljoenen schuld maakt bij de Rabobank en het ineens anders moet doen … ik zou dan ook boos worden. Het is ook niet zo dat we minder boeren nodig hebben, we moeten anders gaan boeren en hebben juist méér boeren nodig, maar dan wel boeren die samenwerken met de natuur.

Ik vind wel dat we nu op een punt zijn beland dat we allemaal hand in eigen boezem moeten steken. Ja, je hebt een goede reden om boos te zijn, maar het is tijd om mee te bewegen naar de nieuwe vorm. En niet de laatste strohalm die de politiek biedt vastgrijpen om op oude voet door te kunnen gaan. Iedereen mag zijn eigen verantwoordelijkheid nemen. Er zijn genoeg boeren die laten zien hoe het ook kan. Zij willen de gangbare boeren maar wat graag meenemen. Ik vind dat zij daar hun ogen wel voor mogen openen in plaats van eigenwijs wegkijken. De meeste boeren snappen gelukkig wel dat ook zij mee moeten. Net zoals wij allemaal.”

Oorspronkelijk gepubliceerd op 26 juni 2024. Laatste update: 22 augustus 2024.