Zuzanna Zielínska & Anne van de Peppel

“Het Nederlandse zorgsysteem is gericht op genezen, niet op voorkomen”, zegt Anne van de Peppel, medeoprichter van HarvestCare, die eerder werkte in de financiële wereld en later de stap zette naar regeneratieve landbouw. “Het is eenvoudig om de kosten van een behandeling te berekenen, maar niet de waarde van het voorkomen van ziekte. Daardoor is het systeem totaal uit balans geraakt.” Volgens de Universiteit Leiden zal tegen 2040 één op de vier werkenden in Nederland in de zorg moeten werken om aan de vraag te voldoen. Nu al is dat de grootste sector van het land, met zeventien procent van de beroepsbevolking – ruim 1,7 miljoen mensen – en kampt ze met het grootste personeelstekort.

“Alleen al type 2 diabetes kost Nederland jaarlijks zo’n 6 miljard euro, en dat bedrag zal tegen 2040 naar verwachting verdubbelen”, vult Zuzanna aan. “We geven het geld hoe dan ook uit – de vraag is alleen: in wiens zakken belandt het?”

Volgens de Wereldbank levert elke euro die in preventie wordt geïnvesteerd, minstens veertien euro aan langetermijnrendement op – dankzij vermeden zorgkosten en hogere productiviteit. “Het probleem”, legt Anne uit, “is dat preventiebudgetten onder gemeenten vallen, terwijl de baten terechtkomen bij zorgverzekeraars. Dat is een structurele mismatch, waardoor niemand verantwoordelijkheid neemt. Iedereen is het erover eens dat voeding als medicijn logisch is, maar niemand weet hoe je dat model laat werken.”

Voeding als medicijn

Precies dat is waar Zuzanna en Anne met HarvestCare verandering in willen brengen. De organisatie vertaalt de snel groeiende food is medicine-beweging uit de Verenigde Staten naar de Nederlandse context. Hun voedsel-op-recept-programma ondersteunt mensen met type 2 diabetes in Rotterdam-Zuid. In plaats van enkel algemeen voedingsadvies krijgen deelnemers via hun arts wekelijkse boxen met lokaal, biologisch en regeneratief geteeld voedsel – bezorgd door HarvestCare.

De eerste pilot, uitgevoerd in samenwerking met het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam-Zuid, liep als een gerandomiseerde gecontroleerde studie en liet veelbelovende resultaten zien. “Gemiddeld namen deelnemers 1,2 kilo af, daalde hun BMI met 1,3 en hun dagelijkse calorie-inname met 300”, vertelt Zuzanna. “De kwaliteit-van-leven-scores stegen met negen punten – een statistisch significante verbetering. Voor een pilot van drie maanden is dat enorm.” 

Vergelijkbare food is medicine-programma’s in de VS laten eenzelfde beeld zien: in Massachusetts daalden de totale zorguitgaven met 16 procent in één jaar, terwijl de Tufts University berekende dat landelijke invoering in het eerste jaar 1,6 miljoen ziekenhuisopnames zou kunnen voorkomen. Toch vertellen cijfers slechts een deel van het verhaal.

“In Rotterdam-Zuid ervaart ongeveer 26 procent van de huishoudens voedselonzekerheid. Voor veel deelnemers was de voedselbox niet alleen een medicijn – het was ook een vorm van waardigheid”, zegt Zuzanna. “We hadden zeven nationaliteiten in één groep”, vult Anne aan. “Mensen deelden recepten, foto’s, verhalen. Sommigen zeiden: ‘Ik weet nu hoe het voelt om echt verzadigd te zijn.’ Anderen merkten dat ze geen zin meer hadden in zoetigheid, of zich na de lunch niet meer moe voelden.”

Workshops, WhatsApp-groepen en gezamenlijke kookmomenten brachten mensen met elkaar in contact – een ingrediënt dat in de moderne zorg vaak ontbreekt. “Woorden en feiten veranderen gedrag niet”, zegt Zuzanna. “Ervaringen wel.”

Van bodem tot buik

Tijdens de pilot werd het lokale biologische en regeneratief geteelde voedsel ook geanalyseerd als onderdeel van het Soil2Guts-onderzoek van de Universiteit Leiden. “Onze wortelen, aardappelen en bladgroenten zijn getest op bodemgezondheid en micronutriënten”, vertelt Zuzanna. “We willen aantonen dat landbouwpraktijken rechtstreeks invloed hebben op de voedingswaarde – en dus op de gezondheid van mensen.”

Onafhankelijke studies bevestigen dat beeld. Onderzoek van bodemwetenschapper David Montgomery laat zien dat regeneratief geteelde gewassen 50 tot 70 procent meer vitaminen en mineralen kunnen bevatten dan gewassen van uitgeputte bodems. “Mensen zeggen dat er geen data is”, merkt Zuzanna op, “maar die is er wél. De vraag is alleen hoe we de uitkomsten met elkaar verbinden – bodemgezondheid, voedselkwaliteit, gezondheidsuitkomsten – tot één samenhangend systeem.” Anne vult aan: “We hebben misschien nog niet alle meetwaarden, maar intuïtief voelt het volkomen logisch. Gezonde bodem, gezond voedsel, gezonde mensen.”

Waar het allemaal begon

Zuzanna’s pad richting regeneratie begon in Denemarken, waar ze Global Health and Nutrition studeerde. Na een drie maanden durend incubator-programma bij Fresh Ventures in 2022 richtte ze HarvestCare op. Twee jaar later sloot Anne zich bij haar aan als medeoprichter.

“Mijn familie bestond uit boeren, en de boodschap was duidelijk: word geen boer – dat is geen houdbaar bestaan”, vertelt Anne. Een bezoek aan familie in Canada veranderde alles: daar zag ze hoe kleinschalige boeren floreerden door hun ecologische passie met hun werk te verenigen. Ze zegde haar baan in de financiële sector op en draaide een jaar mee op boerderijen. Later sloot ze zich aan bij de eerste opleidingslichting van Bodemzicht (nu ’t Gagel), een van de pionierende regeneratieve boerderijen in Nederland. “Ik dacht dat ze me zouden leren hoe ik een boerderij moest beginnen”, lacht ze. “Maar in werkelijkheid ging het over het ontdekken van je levensmissie.”

Een Agri-Health Systeem

Binnenkort start HarvestCare met een nieuw zes maanden durend food is medicine-onderzoek. Maar de ambities van de stichting reiken verder dan voedselboxen alleen. Het team werkt aan het ontwerp van een Agri-Health System – een raamwerk dat landbouw, zorg, wetenschap en financiën met elkaar verbindt rondom één principe: preventie.

“Een Agri-Health System erkent de impact van landbouw op de volksgezondheid”, legt Zuzanna uit. “Het integreert beleid, onderwijs en financiering, zodat gezondheid en preventie de organiserende principes worden.” In zo’n model zouden boeren niet alleen beloond worden voor hun opbrengst, maar ook voor de voedingswaarde van wat ze telen – waarmee de cirkel tussen bodem en publieke gezondheid wordt gesloten.

“Onderzoek toont al aan dat de voedingsdichtheid rechtstreeks afhangt van de bodemgezondheid”, zegt Anne. “Stel je een systeem voor dat boeren beloont voor het produceren van voeding, niet alleen calorieën.” Ziekenhuizen zouden rechtstreeks kunnen inkopen bij regeneratieve boerderijen; medische opleidingen zouden bodemkunde kunnen opnemen in hun curriculum; verzekeraars zouden succes niet meten aan het aantal behandelingen, maar aan de afname van ziekte. “We willen geen nieuw niche-project bouwen,” zegt Zuzanna. “We willen een nieuwe pijler van het zorgsysteem creëren.”

Financiering van regeneratie

Om hun visie op te schalen ontwikkelt HarvestCare een Agri-Health Impact Bond – een financieel instrument dat particuliere investeringen koppelt aan publieke gezondheidsresultaten. “Private investeerders leggen het kapitaal vooraf in”, legt Anne uit, “en worden vervolgens terugbetaald door publieke instellingen op basis van meetbare resultaten – zoals verbeterde bloedsuikerwaarden of lagere zorgkosten.”

Het model is geïnspireerd op de zogenoemde social impact bonds, maar geworteld in de zorg én in de bodem. “Op deze manier stemmen we alle radertjes op elkaar af – de financiële sector, de boeren, het zorgsysteem. Iedereen deelt zowel het risico als de beloning.”

Daarnaast lanceert HarvestCare een Agri-Health Action Lab – een leeromgeving waar beleidsmakers, artsen, boeren en verzekeraars samen kunnen experimenteren via rondetafelgesprekken, webinars en boerderijbezoeken. “In de Verenigde Staten zijn ze hier ongeveer tien jaar verder mee”, zegt Anne. “In Europa hebben we een plek nodig om samen te leren – om dit werkelijkheid te maken.”

Hoop

“Voor mij helpt het om te weten dat we niet alleen zijn”, zegt Zuzanna. Er zijn mensen die dit doen in Rwanda, in Canada, in de VS – we maken deel uit van een wereldwijde beweging die werkt aan het herstel van de verbinding tussen gezondheid en bodem.”

Anne knikt. “Soms voelt impact traag. Je besteedt een heel jaar aan het helpen van twintig mensen en vraagt je af: is het genoeg? Maar dan zegt iemand: ik voel me weer goed, of een medische partner neemt contact op. Dan besef je: anderen sluiten zich aan bij de missie. En daarmee komt onze visie – landschappen en mensen helen – een stukje dichterbij.”

Lees ook ons interview met Marco van Es over de invloed van bodemmicroben op onze gezondheid.