Anne van Leeuwen & Ricardo Cano Mateo

“Als ik door ons veld loop, struikel ik over de dassensporen. Het gras is op sommige plekken bijna twee meter hoog en overal ligt wormenpoep. Zelfs als je nul kennis van regeneratie hebt, dan voel je gewoon dat het hier leeft. Dat geeft energie, omdat het je voedt”, weet Anne van Leeuwen. Hierom zijn regeneratieve boerderijen zo essentieel, stelt ze. “We hebben plekken nodig waar mensen kunnen ervaren hoe krachtig regeneratie is. Zodat ze zich gaan afvragen: hoe zou dit er op mijn boerderij of in mijn organisatie uit kunnen zien?”

De capaciteit van leven op een plek continu vergroten door zoveel mogelijk mensen, dieren, planten, insecten en microben met elkaar te verbinden: daar draait regeneratie volgens Anne om: “Eigenlijk probeer ik op de boerderij gewoon een goede relatiemanager te zijn, voor al het leven.”

Dit begint bij jezelf niet boven, maar naast al die andere wezens te plaatsen, stelt Anne. Bijvoorbeeld door te erkennen dat schimmels een betere boer zijn dan jij. “Schimmels vervlechten zich met plantenwortels en kunnen daardoor constant aan een plant vragen wat die nodig heeft. Het ene moment wil een plant fosfaat, tien minuten later magnesium. Ik zal het nooit weten, maar die schimmel weet het wel”, zegt Anne. “Elke keer als je gaat schoffelen of ploegen, doorsnijd je die schimmelnetwerken. In onze no-dig moestuin stellen we onszelf daarom in dienst van het bodemleven en laten we de bodem met rust. Zodat de schimmels kunnen doen waar ze het beste in zijn: gewassen verzorgen.”

Samen met kippen de bodem herstellen

Ook landschapsherstel staat op Bodemzicht centraal. Zo regenereren Anne en haar partner Ricardo Cano Mateo een veld van vijf hectare door middel van holistische begrazing. “Dit klinkt misschien zweverig, maar het betekent simpelweg dat we onze kippen in kipmobielen zo verplaatsen dat ze pas terugkomen bij start als het veld er beter uitziet dan dat het eruit zag. Dus: hoger gras, dikker blad en een minder kale bodem”, legt Anne uit. “Gras krijgt daardoor de tijd om hoger te groeien en dieper te wortelen. En dat hoge gras kan weer fantastisch CO2 afvangen en opslaan in de bodem. Dan begint de opwaartse spiraal van regeneratie, want hoe meer koolstof je in de bodem hebt, hoe meer water je kunt vasthouden, hoe meer leven mogelijk is, hoe meer koolstof je weer kunt opslaan, etcetera. Het resultaat is een steeds diepere levende bodem en een hogere opbrengst voor de boer.”

Anne: “Als we de kippen net hebben verplaatst, en ze hebben een vers stukje gras vol insecten, dan tuttelen ze allemaal heerlijk om je heen. Er heerst dan een soort rust in de groep, echt een blijmoedig moment waarop alles in balans is.”

Systeemgrenzen

Het lastigste aan regeneratief boeren vindt Anne niet de lange dagen, maar de grenzen van het destructieve economische systeem waar ze steeds weer tegenaan loopt. “Als ik de bodem, de biodiversiteit, mijn medewerkers en mezelf niet wil uitbuiten – en dat weiger ik – betekent het dat die bloemkool duurder is dan in de supermarkt”, vertelt Anne. “Het laatste wat ik wil is dat regeneratieve groente een eliteproduct wordt. Maar zolang we geen true pricing hebben kan ik dat niet oplossen.”

Ook pleit ze voor landbouwsubsidies op basis van impact en resultaten, in plaats van schaalgrootte. “Nu krijg je als boer subsidie per hectare grond die je bezit, ongeacht wat je daar doet. Dus iemand die op 80 hectare één grote monocultuur heeft, krijgt zestien keer zoveel subsidie als wij op vijf hectare. Daarmee communiceren we nog steeds: hoe groter, hoe beter. Terwijl het eigenlijk zou moeten gaan over hoeveel je op een plek bijdraagt.”

De kracht van regeneratie

Het verlies van leven, de klimaatcrisis, waterretentie, bodemdegradatie, gemeenschapsverlies, gezondheidsklachten: met regeneratieve landbouw pak je het allemaal tegelijk aan, weet Anne: “Je kunt de wereld waarin je wilt leven écht eten.”

Ze hoopt daarom dat mensen hun zorgen omzetten in acties, door waar mogelijk te kiezen voor ecologisch eten en door zelf regeneratief boer te worden. Dat kan volgens haar ook prima zonder landbouwachtergrond of verregaande ecologische kennis. “Voor regeneratief boeren hoef je echt geen plantenexpert te zijn. Natuurlijk moet je af en toe iets opzoeken, maar het is vooral observeren en tijd doorbrengen op een plek. Dan ga je vanzelf de patronen herkennen. Het is een gevoel dat je ontwikkelt, een ritmisch samenspel. Ook als je geen noten kunt lezen, kun je leren om samen muziek te maken.”

Als het aan Anne ligt boeren we in Nederland over tien jaar niet langer enkel vanuit een menselijk perspectief, maar beginnen we bij de ecologie én de cultuur van een plek. “Hier zitten we bijvoorbeeld in een bosrijk gebied op zandgrond met prachtige spechten en dassen als directe buren. Er is een kampenlandschapstraditie, dus daar passen bomen, heggen en struiken goed bij. Mensen uit de buurt kennen het gebied van de kersen die ze hier vroeger kochten, dus dat zetten we graag voort, met honderden fruit- en notenbomen en bessenstruiken. De kippen zullen tussen de eetbare lanen door grazen, maar ook wilde bosdieren mogen er volop eten”, legt Anne uit. “Maar op een andere plek past een andere vorm weer veel beter, zoals moeraslandbouw in het veenweidegebied. Gestandaardiseerde exportlandbouw is niet meer logisch in de tijd waarin wij leven: divers, lokaal en context-specifiek, dat heeft de toekomst.”

Oorspronkelijk gepubliceerd op 24 maart 2022. Laatste update: 29 maart 2023