Deze tuinder, zadenteler en bloemist kiezen voor gifvrije en regeneratieve bloemen

Een perfect ogend bosje bloemen lijkt misschien onschuldig, maar vaak zitten er nogal wat haken en ogen aan. Zo komen veel gangbare bloemen uit een verwarmde Nederlandse kas of zijn ze van ver ingevlogen met het vliegtuig, en dus hebben ze een flinke voetafdruk. Daarnaast schaden ze de gezondheid van mens en natuur door het gebruik van pesticiden. Tijdens een steekproefonderzoek van PAN werden er op gemengde boeketten in 2022 bijvoorbeeld 25 verschillende gifstoffen aangetroffen, en bij rozen gemiddeld 17. Eenzelfde soort onderzoek van Greenpeace trof in 2018 per boeket zelfs 43 verschillende soorten landbouwgif aan. Veel van de aangetroffen stoffen zijn in de Europese Unie vanwege gezondheids- en milieuredenen bovendien verboden. Maar via de import van bijvoorbeeld bloemen uit Afrika komen ze toch bij ons thuis terecht.

Toch zijn de meeste bloemen uit eigen land ook niet bepaald ‘schoon’ te noemen: slechts één procent van de Nederlandse bloementeelt is biologisch. En dat heeft nogal wat gevolgen. Zo troffen bezorgde omwonenden van Drentse leliekwekers – die zich verenigden in Meten=Weten en gezamenlijk een burgeronderzoek initieerden – 57 verschillende soorten bestrijdingsmiddelen in hun omgeving aan. Het gif zat zelfs in de luiers van baby’s die op 250 meter afstand van de bollenvelden wonen… En dat terwijl steeds meer soorten landbouwgif in verband worden gebracht met ernstige aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson. 

Kortom, kiezen voor gifvrije en gezonde bloemen is minstens net zo belangrijk als je boodschappen doen bij gifvrije regeneratieve boeren en tuinders. Om mensen te inspireren én tot verandering aan te zetten schreef Katja Staring het boek ‘Slow Flowers’, waarin ze de verhalen van biologische telers en bloemisten deelt die laten zien dat het anders kan. Wij mochten er drie publiceren.

Hieronder beginnen we met het verhaal van een biologische bloementeler. Vervolgens lees je alles over een biologische zadenteler en we sluiten af met de praktijk van een biologische bloemist. 

Meteen weten waar je terechtkunt voor gifvrije bloemen die de natuur herstellen? Check deze handige kaart vol biologische en biodynamische telers, pluktuinen en bloemisten.

Jacolien Cleveringa teelt biologisch

“Bijenbrood is de naam van een plant die goed is voor de bodem en met z’n blauwpaarse bloemen veel bijen aantrekt”, vertelt Jacolien Cleveringa, die in het Friese Ravenswoud samen met haar vriend bloemen teelt onder de naam van deze plant. “Sinds het voorjaar van 2022 is ons bedrijf biologisch gecertificeerd. Ooit ben ik literatuurwetenschap gaan studeren, omdat ik altijd bezig was met schrijven en van verhalen houd. Maar het is een studie waarbij je alleen met je hoofd bezig bent. Ik werd er niet heel gelukkig van. Meerdere mensen hadden me al gewezen op de biologisch-dynamische land- en tuinbouwschool Warmonderhof: joh, dat is echt wat voor jou! Want het liefst zou ik met mijn handen gaan werken, buiten zijn, boerin zijn. Dat riep ik in die tijd meesmuilend, maar stiekem meende ik het wel. Dat idee is gaan rijpen in mijn hoofd, en na mijn afstuderen ben ik inderdaad naar die opleiding gegaan met het idee om wat te gaan doen in de groenteteelt. Terwijl ik erg houd van bloemen; elke zaterdag kocht ik een bosje op de bloemenmarkt van het Janskerkhof in Utrecht, waar ik woonde. Maar ik was totaal niet bezig met waar die bloemen allemaal vandaan kwamen, terwijl ik toen al op de Warmonderhof studeerde.”

“Toch dacht ik op een gegeven moment: Hé, dit klopt niet. Ik ben zo bezig met waar mijn eten vandaan komt, maar ik ken het verhaal van mijn bloemen niet. Aanvankelijk had ik ze geassocieerd met de natuur, met insecten. Ik dacht een natuurproduct in huis te halen. Maar dat bleek totaal niet zo te zijn. Die kennis werd niet uitvoerig aangeboden op de opleiding, al had ik lessen gevolgd bij bloementeler Arjen Huese, waardoor ik me verder ging verdiepen in biologische bloemen.”

“Toen ben ik zelf onderzoek gaan doen. Hoe ziet Nederland eruit als bloemenland, hoe ziet die bloemenindustrie eruit? Waar zijn biologische bloemen te krijgen? En toen viel alles op zijn plek. Ik besloot ze zelf te gaan verbouwen. Eerst kleinschalig in mijn moestuintje en steeds wat groter groeiend. Daarna begon ik als bloemenverkoper in de stad. Ik leverde aan restaurants en biologische winkels. Die eigenaren waren enthousiast, vonden het een mooi verhaal dat ik die bloemen zelf had geteeld. Maar ik merkte – dit was rond 2014 – dat het kwartje niet meteen viel. Dat is de afgelopen jaren veranderd. Mensen beginnen nu vragen te stellen over hun bloemen.”

“Nu woon en werk ik in Friesland. Er zijn hier veel natuurgeoriënteerde mensen die blij zijn met het assortiment biologische bloemen en er is een groeiend aantal bloemisten serieus bezig met verduurzaming, ook omdat hun klanten erom vragen. Bloemisten willen graag werken met biologische bloemen. Maar ze worstelen. Omdat ze al jaren in een bestaand systeem meedraaien. Ze zetten nu biologische bloemen naast hun gewone bloemen, maar dat kun je zien als negatieve reclame voor hun andere producten. Ik merk dat het soms conflict oplevert, zeker wanneer mensen naar de Keuringsdienst van waarde hebben gekeken en dan vervolgens in de winkel komen vertellen dat ze die gifbloemen niet meer hoeven. Nou dat raakt hen diep vanbinnen, omdat zij ook van hun product houden. Ik zie de wil om te vergroenen groeien bij bloemisten, maar het is moeilijk om honderd procent voor bio te gaan.”

“Ik denk dat er in de toekomst voor groen en ander natuurlijk materiaal in de wintermaanden groei gaat komen. Maar het gaat nog even duren voordat mensen daar de schoonheid van gaan inzien. Want dan heb je in de winter al zo weinig en dan ontnemen we onszelf dat plezier van fleurige bloemen ook nog. Het zou tof zijn als bloemisten meer gaan durven en in een bepaalde tijd van het jaar bepaalde bloemen gewoon niet meer verkopen, omdat ze niet van dat seizoen zijn. Heel erg stapsgewijs. Dat ze mensen het verhaal van de seizoenen en de daarbij behorende bloemen vertellen. Dat ze daarvan de schoonheid laten zien. Dat ze samen met hun klanten halsreikend uitkijken naar de eerste pioenen en naar de eerste rozen. Ik denk dat daar een belangrijke sleutel ligt. Hebben we jaarrond de overdaad van bloemen nodig? Kunnen we ze niet eventjes missen? Ik denk dat juist de bloemist kan laten zien dat er schoonheid schuilt in de meer ingetogen kant van het najaar en de winter. Des te meer zullen we de eerste bloeiers weer op prijs stellen in het vroege voorjaar.”

“Mijn wens is dat bloemen hier in Nederland echt weer een Nederlands product mogen zijn. Dat we niet zo gericht zijn op de exportmarkt, maar weer de bloemen gaan telen die we hier kunnen verbouwen, buiten in de vollegrond en in de koude kas. En dat die bloemen hun weg vinden naar de lokale bloemisten, in plaats van dat de velden vol staan met leliebollen die allemaal richting China gaan. Daar hebben wij en ons landschap niks aan.”

Deze bio-zaden herstellen de natuur

“Ik teel vooral op open veld, zodat alle bestuivende insecten gezonde nectar kunnen ophalen en zoveel mogelijk bloemen kunnen bestuiven”, vertelt Eline Houtkamp, die in het Drentse Wapserveen biologische zaden teelt. “Alle bloemen kunnen in hun eigen tempo de hele cyclus doorlopen, van zaadje tot kieming, tot groei, tot bloei en weer tot zaadvorming. De rassen zijn geschikt voor de snijteelt, en ook door de hobbytuinder op te kweken.”

“In 2017 startte ik met een pluktuin, waar particulieren konden plukken, en bedrijven en particulieren boeketten konden bestellen. Ik ben in 2020 met de omschakeling begonnen voor het Skal-keurmerk. Met dat certificaat inmiddels op zak besloot ik mijn bedrijfsvoering om te gooien en me volledig te focussen op zadenteelt. Nu bied ik meer dan vijftig verschillende soorten gezonde zaden met sterke kiemkracht aan.”

“Die interesse voor zaden was er vanaf het begin altijd al. Ik merkte dat ik het frustrerend vond dat er van interessante snijsoorten onvoldoende biologisch zaad beschikbaar was. Toen ik begon, zocht ik waar ik alles zo eco en bio mogelijk kon vinden. Ik vond dat tegenvallen. Er zijn wel biologische zaden beschikbaar, maar niet specifiek voor de snijbloementeler, hoewel ik die beschikbaarheid bij de bekende biologische zadenleveranciers nu ook zie groeien. Maar goed, dat was toen mijn frustratie. Dus ging ik zaden winnen, ook omdat ik het kringloopverhaal superinteressant vind. En ik vind een korte keten belangrijk, zaden geschikt voor ons klimaat versus wereldwijde zaadhandel met patenten en genetische modificering.”

“Ik volgde in deeltijd de biologisch-dynamische land- en tuinbouwschool Warmonderhof en daar dacht ik al: dát is cool, van zaadje tot, nou ja, weer zaad, en daarmee heb je alweer je beloften voor het jaar erop in handen. Gaandeweg gaf ik meer aandacht aan de zaden en ging ik die teelt groter aanpakken. Bloemen kweken en zaden oogsten past beter bij mijn persoonlijke situatie. Ik heb een gezin met kleine kinderen en bloemen telen is hartstikke intensief. Met een pluktuin maak je in het seizoen hele lange dagen en dat is geen goede combinatie met een gezin, terwijl ik nog de luxe heb dat de kwekerij naast ons huis ligt. Met teelt voor zaden gaat het allemaal wat organischer. Daar ligt minder druk op. Zaden kunnen even blijven liggen.”

“Het kost tijd om eigen selecties te creëren en een breed assortiment te bieden; dat moet ik opbouwen. Nu heb ik een mooie basis, mijn bronvoorraad, die ik jaar op jaar vitaal wil blijven houden. Dat vraagt veel aandacht. Ik selecteer op specifieke eigenschappen binnen een soort en kijk naar de gezondheid van de plant, of die de hele cyclus goed doorloopt.”

“Verder wil ik ervoor zorgen dat er een grote genendiversiteit blijft bestaan en dat de planten zich goed kunnen redden. Weet je, alle groentegewassen die wij kennen, zijn ontstaan doordat mensen in hun achtertuin of kleine boeren zelf gingen selecteren. Dat ging van: ‘Ik zie dat deze spinazieplant het goed doet hier op die zandgrond. Daar ga ik zaden van oogsten en die ruil ik dan met mijn buurman omdat hij doperwten heeft die het goed doen op zandgrond.’ Het lijkt mij heel gaaf als dat met bloemen ook gaat gebeuren.”

Deze biologische bloemist wil de sierteelt veranderen

“Grote sierteeltbedrijven hebben een bepaalde efficiëntie en vaak monoculturen. Dat past niet helemaal bij het biologische natuurlijk, waarin je juist met veel diversiteit en handmatig werkt. Ik vind het leuk, die kleine akkers; dat zijn prachtige plekken. De pluktuinen die je steeds meer ziet opkomen, leveren allemaal een bijdrage aan de biodiversiteit en zijn fijn om heen te gaan”, vertelt Toma Smit, die in Hilversum als biologisch bloemist werkt.

“Mijn moeder kwam op het idee om als bloemist met biologische bloemen te gaan werken. Ze komt uit een bollenfamilie uit Noordwijk en Lisse. Rond haar vijftigste, na een heel andere carrière, wilde ze een switch maken. Ze heeft destijds tuinderij De Volle Grond opgezet, een biologische moestuin in Amelisweerd, met een groep van voornamelijk vrouwen, die allemaal in de stad woonden en hun eigen eten wilden verbouwen. Op een moment is zij daar bloemen gaan plukken voor haar eigen bloemisterij. Na eerst een heel ander pad te hebben belopen – ik werkte in de zorg – heb ik voor hetzelfde gekozen. Maar op het moment dat ik dat bedacht, had mijn moeder net het jaar daarvoor haar bloemisterij verkocht, omdat ze met pensioen ging. Blijkbaar was voor mij de tijd toen nog niet rijp. Uiteindelijk ben ik haar concept in mijn eigen omgeving gaan opzetten. Want Bloemkracht8, haar voormalige bedrijf, bestaat nog steeds en loopt hartstikke goed in de regio Zeist, Driebergen, Bunnik en Utrecht. Ik doe hetzelfde in Hilversum. Mijn pijlers zijn lokaal, biologisch en duurzaam. Ik werk intensief samen met lokale telers en lever alleen hier in deze omgeving, het liefst op fietsafstand. Alle vaste abonnees zitten hier.”

“Ik heb twee smaken. Ik heb een full service voor vooral bedrijven. Voor hen maak ik boeketten in een bruikleenvaas en die bezorg ik tot op tafel. Dan neem ik de oude bloemen en de oude vaas weer mee. Die bloemen gaan hier op de composthoop. De vaas wassen we af en de volgende keer krijgt een klant een nieuw arrangement. Verder bied ik afhaalboeketten op bepaalde afhaalpunten. De klanten die dat afnemen zijn meestal particulieren; die delen in de oogst van de bloemen en ze betalen vooruit. Daarop kan ik teeltafspraken baseren met de telers. De bedrijven krijgen één keer per week en de meeste particulieren één keer per twee weken een nieuwe bos. En zo trap ik met mijn bakfiets vol naar bijvoorbeeld Goody Food Hilversum, de ecologische supermarkt. Ik heb een vaste dag dat ik de hele dag fiets, soms neem ik de auto, als het niet anders kan. En één dag bezorg ik bij de afhaalpunten. Dat blijkt het meest efficiënt. Inmiddels heb ik er een bezorger bij.”

“De ‘Flower Thrower’ is een plaatje van kunstenaar Banksy: een activist gooit een bosje bloemen in plaats van een bom. Daar identificeer ik me mee. Ik spreek me echt uit, op LinkedIn bijvoorbeeld. Dat is een groot onderdeel van mijn werk, minstens zo belangrijk. Ik wil het verhaal vertellen en mensen laten zien dat de gangbare sierteelt een enorme milieu-impact heeft. En dat ze kunnen kiezen voor een alternatief. Ik merk dat heel weinig mensen weten hoe het zit met bloemen en zie het als een missie om dat uit te dragen. In het begin vond ik dat lastig. Maar ik ben steeds uitgesprokener en directere woorden gaan gebruiken. Dan komt het beter aan. Het is vooral de onwetendheid. Mensen weten het niet.”

“Ik ben actief bij Hilversum 100, een netwerk van duurzame doeners. Op een bijeenkomst over duurzaamheid was ook onze burgemeester aanwezig. Die kwam na afloop naar me toe en zei: ‘Jee, wat jij vertelde, dat wist ik niet.’ Je ziet dat bloemen niet zo’n hoge prioriteit hebben en bij een gemeente is het sowieso moeilijk door die inkoopregels. Ze moeten dan afwijken van hun standaarden. Dat is lastig. Maar goed, ik heb nu – dat vind ik superstoer – de grote woningbouwvereniging Alliantie als klant. Daar hebben ze gezegd: ‘Wij willen jouw boeketten voor onze medewerkers.’ Dat is waanzinnig. Daar moeten we het van hebben, van zo’n beslisser die het vanuit een motivatie doet, die kennis heeft van hoe het daadwerkelijk zit.”

“Er zijn mensen die zeggen: ‘Ik kocht nooit bloemen vanwege de duurzaamheid, maar sinds ik jou ken, mag ik mezelf weer bloemen cadeau doen.’ Ik krijg uit het hele land vragen, omdat ik dus blijkbaar heel zichtbaar ben. Het zou mooi zijn als op een gegeven moment iedereen overal terecht kan voor biologische bloemen. Het gaat dan om mond-tot-mondreclame. Het begint bij bewuste mensen, die ook al biologisch voedsel kopen. Dus er is nog een hele grote markt te veroveren.”

“Als ik vertel dat je je reguliere bloemen beter niet op de composthoop kunt gooien, dan schrikken mensen zich rot. Het gifgebruik in de bloementeelt, daar krijgen steeds meer mensen buikpijn van. En dat is natuurlijk een heel actueel thema, nu met de landbouwproblematiek. Overal komt het gif in te zitten, tot in de luiers van baby’s.

De meeste bloemen uit de gangbare Nederlandse bloementeelt gaan naar het buitenland. Dat gaat om efficiëntie en geld verdienen, een totaal andere motivatie dan ik heb. Ik geloof in kleinschaligheid, in met de seizoenen werken. Ik wil de biodiversiteit in mijn eigen woon- en leefomgeving dienen en iets moois op tafel zetten. Op een gezonde manier met de natuur omgaan en daar ook nog van mogen genieten. Kijk maar naar de film The Biggest Little Farm. Dan snap je wat ik bedoel.”

Bovenstaande verhalen komen uit het boek ‘Slow Flowers’ van Katja Staring.