Helena Norberg-Hodge: “Meer handen en harten per hectare, dat is wat het land nodig heeft om te herstellen”

Wat is lokalisatie en wanneer ontdekte je de kracht ervan? 

“Lokalisatie draait om de verschuiving van een mondiale, door bedrijven gedomineerde economie naar een systeem dat regionale en lokale economieën versterkt. Mijn tijd in Ladakh – ook wel Klein Tibet genoemd – heeft me het belang van deze transitie doen inzien. In de jaren ’70 was dit gebied in de Indiase Himalaya grotendeels geïsoleerd en zelfvoorzienend, maar in 1975 werd Ladakh plotseling opengesteld voor de buitenwereld en de wereldmarkt. Toen ik aankwam, ontmoette ik de gelukkigste, gezondste en energiekste mensen die ik ooit had gezien. Maar binnen een paar jaar leidde de zogenaamde ‘ontwikkeling’ tot het verdwijnen van zowel menselijk als ecologisch welzijn: mensen verlieten het land, boerderijen verdwenen, evenals talen, culturele diversiteit en biodiversiteit.

Ik realiseerde me dat wat er in Ladakh gebeurde, overal ter wereld gebeurde. We zijn beland in een meedogenloze strijd om kunstmatig schaarse banen en middelen. Deze ‘moderne economie’ vraagt meer van ons dan ooit tevoren… Mondiale bedrijven zijn echt de enigen die profiteren van de vernietiging van onze zelfredzaamheid.”

Betekent dit dat we economische groei en vooruitgang opnieuw moeten definiëren?

“Absoluut. Op dit moment is het BBP de belangrijkste maatstaf voor het succes van een land, maar hoe meer vervuiling, criminaliteit en gezondheidsproblemen, hoe hoger het BBP…  En wanneer mensen in landen met een laag BBP, zoals Bhutan, het platteland verlaten, naar de stad verhuizen en daar slechts één dollar per dag verdienen, wordt dat als vooruitgang beschouwd.

We moeten onze economie opnieuw afstemmen op de werkelijke, universele behoeften van mensen. Zodra we dat doen, kunnen we een groot aantal crises aanpakken, waaronder de klimaatcrisis. Want waarom hebben we eigenlijk zoveel energie nodig? Als we daar eerlijk naar kijken, zien we dat het is om mondiale bedrijven rijker te maken – en dat maakt de meerderheid van de wereldbevolking armer en vernietigt de echte economie: de levende planeet.

Lokalisatie betekent niet dat we teruggaan naar een wereld waarin we geen energie mogen gebruiken of waar al ons voedsel van een paar kilometer verderop moet komen. “Het gaat erom dat we beseffen dat alle mensen, alle wezens en alle ecosystemen baat hebben bij het creëren van meer lokale systemen.”

Globalisering is op dit moment de norm. Waar beginnen we?

​​“Er is geen belangrijker thema dan voedsel en landbouw, want eten moeten we allemaal, en het mondiale voedselsysteem draagt op dit moment enorm bij aan honger, gezondheidsproblemen en vervuiling. We sturen vis letterlijk van Europa naar China om het te laten fileren, Amerika exporteert evenveel rundvlees als het importeert en Engeland importeert en exporteert melk en boter in gelijke hoeveelheden. Al dat transport is volstrekt overbodig. 

Bovendien kunnen we met korte voedselketens biodiversiteit stimuleren, omdat mensen op lokaal niveau geen uniforme wortels eisen, of alleen maar aardappelen willen afnemen, waardoor boeren diversiteit kunnen omarmen. Dit vermindert de vervuiling door monoculturen, die zo onnatuurlijk zijn dat boeren pesticiden, fungiciden en kunstmest moeten gebruiken. En het feit dat kleine, diverse boerderijen per hectare meer voedsel produceren en minder water verbruiken, maakt dat we een magische formule in handen hebben: we kunnen vervuiling verminderen en tegelijkertijd het welzijn van mensen, dieren, planten en de bodem vergroten.”

Je stelt ook dat lokalisatie een manier is om polarisatie te verminderen. 

“In de huidige geglobaliseerde wereld vormen we onze mening over elkaar op basis van afstandelijke, abstracte ideeën. Zo denken we te weten hoe Amerikanen zijn, wat moslims kenmerkt, of hoe de natuur zich zou moeten gedragen… Dit zorgt voor gepolariseerde en vaak onjuiste ideeën over de werkelijkheid. Want alles dat leeft – ieder mens, ieder wezen en elk ecosysteem – is voortdurend in verandering, onvoorspelbaar en vol tegenstrijdigheden. Juist dat maakt het leven zo rijk. Door terug te keren naar onze lokale landschappen en gemeenschappen, herontdekken we deze complexiteit. Dan zien we dat alles dagelijks verandert en dat ieder levend wezen uniek is.”

Als lokalisatie zoveel voordelen heeft, waarom hebben we dan nog niet massaal afscheid genomen van het mondiale systeem? 

“Omdat grote bedrijven lokalisatie voortdurend ondermijnen. Ze noemen lokale voedselsystemen elitair en doen alsof genetisch gemodificeerde zaden en grote supermarktketens vol bewerkt voedsel de enige manier zijn om ‘de wereld te voeden’. Het is aan ons om iedereen te laten weten dat we niet willen dat ons belastinggeld wordt gebruikt om voedsel te sponsoren dat slecht is voor de bodem en slecht is voor onszelf. Dat geld moet ten goede komen aan boeren en lokale gemeenschappen. Helaas richten nog niet zoveel grassroots activisten zich op dit grotere plaatje.” 

Is dat niet wat veel gevraagd aan mensen die al bouwen aan een nieuwe lokale realiteit, om ook nog het mondiale systeem te bevechten? 

“Ik denk juist dat een focus op het grotere geheel onze last kan verlichten. Bedrijven willen ons doen geloven dat we als individuen de verandering moeten zijn die we in de wereld willen zien. Maar wij zijn niet verantwoordelijk voor de wereld waarin we nu leven; dat zijn die bedrijven. Als mens zijn we niet gemaakt om iedere dag overspoeld te worden door duizenden reclames. Zodra we inzien dat de uitstoot van de wereldwijde handel het echte probleem is, kunnen we ons bevrijden van ons schuldgevoel.

Bij Local Futures moedigen we mensen daarom aan om samen te komen in kleine, lokale groepen om het economische systeem onder de loep te nemen. En om zich tegelijkertijd met elkaar en de natuur te verbinden, bijvoorbeeld door samen te tuinieren, te mediteren of te dansen.”

Kun je een voorbeeld geven van een initiatief dat je inspireert?

“Onlangs was ik op bezoek bij Voedselpark Amsterdam, een gebied van 42 hectare in de Lutkemeerpolder. Terwijl je daar rondloopt, voel je de biodiversiteit om je heen en zie je de liefdevolle zorg voor het land. Je merkt aan alles dat de mensen die er actief zijn oprecht genieten van hun werk. Eigenlijk is het ongelooflijk, want regelgeving, subsidies en de politiek werken dit initiatief allemaal tegen. Bedrijven, gesteund door de overheid, vullen de vruchtbare polder namelijk langzaam maar zeker met distributiecentra vol spullen die – wederom – slechts één doel dienen: rijke bedrijven nog rijker maken…”

Soms moet het lastig zijn om hoopvol te blijven over de toekomst.

“Het mooie aan lokalisatie is dat je niet alleen kijkt naar wat bedrijven en overheden doen, maar juist oog hebt voor wat er leeft in gemeenschappen. Wereldwijd zien we daar een enorme culturele ommekeer. Steeds meer mensen beseffen dat het leven dat in reclames wordt gepromoot het niet waard is. Zij keren terug naar de natuur, naar de landbouw, naar elkaar, en daarmee naar het echte leven. Omdat ze zien hoe destructief het ‘pad van vooruitgang’ is, vooral voor jongeren die hun dagen doorbrengen op sociale media en zich verhouden tot beelden van het leven, in plaats van het leven zelf ervaren.

Dus ja, de tijden zijn uitdagend, maar als ik zie dat mensen diep contact maken met elkaar en de natuur, geeft dat me hoop. Dat zijn namelijk de momenten waarop we een diep gevoel van thuiskomen ervaren; we voelen ons ineens verbonden met iets dat groter is dan wijzelf, en daardoor ontspannender, zelfverzekerder en veiliger. Hierdoor verdwijnt de behoefte om onszelf continu te bewijzen door met anderen te concurreren of om ‘succesvol’ te zijn om je gewaardeerd en geliefd te voelen.” 

Je eerste boek heette Ancient Futures, je tweede Local is Our Future. Wat wordt je volgende focus?

“Feminine Futures is een evenement dat ik onlangs in Engeland heb georganiseerd en het zal waarschijnlijk ook de titel van mijn volgende boek worden. In oude culturen waren de structuren lokaal en nam iedereen deel aan zorg, koestering, liefde – een feminiene manier van zorgen voor de kinderen, de ouderen en het landschap. Er waren meer handen, meer ogen, meer harten per hectare: het is wat het land nodig heeft om te herstellen. Het is wat wij mensen nodig hebben om te herstellen. We moeten zorgen voor elk klein wormpje, elke appelboom, elk beetje water en een cultuur creëren waarin die zorg wordt gevierd.”