Lilian Bosch

Zweden is het meest beboste land van Europa: zeventig procent van het landoppervlak is met bomen bedekt – ruim zeven keer de oppervlakte van Nederland, vertelt Lilian Bosch, mede-oprichter van WILD Sápmi. Maar slechts vijf tot tien procent daarvan is nog oorspronkelijk oerbos. De rest is gekapt en vervangen door monoculturen van sparren en dennen die elke paar decennia worden geoogst. “Op die plantages zetten ze één soort neer en halen het gebied vervolgens in één keer leeg – een zogenaamde clear cut”, legt Lilian uit. “Daarbij komt enorm veel koolstof uit de bodem vrij en blijven kale vlaktes achter waar nauwelijks leven standhoudt. Feitelijk resteert nog maar een fractie natuurlijk bos. Alleen zien veel Zweden dat anders: vaak herkennen ze het verschil niet eens tussen een levend ecosysteem en een boomplantage.”

Van tech naar natuur

Drie jaar geleden, tijdens haar zwangerschap, ontwaakte Lilian’s fascinatie voor de boreale bossen – en voor de Sámi, de laatste inheemse cultuur van Europa die deze ecosystemen probeert te beschermen. “Daarvoor werkte ik in de techwereld, als productmanager bij start-ups”, vertelt ze. “Ik dacht altijd: dit is de rand van kennis, innovatie, de toekomst. Totdat ik zwanger werd en in mijn eigen lichaam de oerkracht en wijsheid van de natuur ervaarde. Na mijn bevalling ging er een knop om. Ik besefte: technologie is belangrijk, maar het vernuft van landschappen en ecosystemen wordt nog veel te weinig gewaardeerd. 95 procent van de klimaatinvesteringen gaat naar technologie, en slechts 5 procent naar landschappen. Terwijl ecosystemen de allerbeste klimaat-technologie zijn die we hebben.”

“Neem oude bossen,” zegt Lilian. “Vaak zien mensen hun waarde vooral in de opslag van koolstof. Maar bijna niemand beseft dat deze ecosystemen functioneren als pompen: via verdamping en condensatie ontstaan drukverschillen die vochtige oceaanlucht landinwaarts voeren, waardoor regen ontstaat. Bossen spelen dus een veel grotere rol in klimaatregulatie dan alleen CO2-opslag. Maar voor die pompfunctie heb je oude, diverse ecosystemen nodig. Daarom is het zo schadelijk wanneer ze worden gekapt – een monocultuur terugplanten helpt nauwelijks. Pas na 150 jaar of langer kan een bos weer uitgroeien tot een volwaardig ecosysteem, en voor oerbossen gaat het zelfs om honderden tot duizenden jaren.”

Tweede long van de wereld

“Het is onbegrijpelijk dat de boreale bossen en de Sámi zo weinig aandacht krijgen”, benadrukt Lilian, die tot enkele jaren geleden zelf niet wist dat deze oerbossen bijna net zo belangrijk zijn voor het mondiale klimaat als de Amazone. Zo bestaat 27 procent van alle bossen wereldwijd uit boreaal bos, dat na de tropische wouden ook wel de ‘tweede long van de wereld’ wordt genoemd.

Begin 2024 reist Lilian naar Noord-Zweden, voor een vuurdoop met de Sámi en ecologen. Daar ontmoet ze Sámi-vrouw Johanna Nilsson, met wie ze later WILD Sápmi opricht, samen met Amy Lewis, directeur van de internationale WILD Foundation. “Sápmi is de Sámi-naam voor Lapland; Lapland is de koloniale naam. Ons doel is de rol van de Sámi te versterken, verdere ontbossing van oerbossen te stoppen en Sámi-leiders structureel te betrekken bij natuur- en landschapsinitiatieven, zodat de boreale bossen beter worden beschermd en hersteld”, zegt Lilian. “De stichting wordt door de Sámi zelf geleid – mijn rol is vooral luisteren.”

“Wat ik telkens leer, is dat ‘grote oplossingen’ die achter een bureau worden bedacht vaak meer problemen veroorzaken dan oplossen. Met mijn tech-achtergrond dacht ik aanvankelijk: moeten we niet gewoon grootschalig bossen opkopen om ze veilig te stellen? Maar dan ontdek je dat dit de druk alleen maar verplaatst naar de bossen die níet worden opgekocht. De echte oplossing ligt in het versterken van de positie van de Sámi. Hun manier van leven houdt de boreale bossen veilig en gezond.”

Onder druk

De rendieren, met wie de Sámi elke winter van de hoger naar de lager gelegen gebieden trekken, zijn een sleutelsoort in het ecosysteem – zogenaamde ‘ecosysteem-engineers’. “Ze eten korstmossen, grassen, struiken en jonge boompjes, waardoor ze voorkomen dat één soort gaat domineren”, legt Lilian uit. Onderweg verspreiden de dieren zaden en schimmelsporen en dragen zo bij aan de verjonging en diversiteit van het bos. Hun mest verrijkt de bodem met stikstof en mineralen, zonder dat er sprake is van overbegrazing – juist dankzij de seizoensgebonden migratie. “Die cyclische beweging houdt het ecosysteem veerkrachtig.”

Door de oprukkende bosbouw komen de eeuwenoude migratieroutes echter steeds verder in het geding. “Oerbossen verdwijnen, en in de nieuwe productiebossen staan de bomen soms zo dicht opeen dat rendieren er nauwelijks nog doorheen kunnen”, vertelt Lilian. Van de oorspronkelijke oerbossen in Zweden is inmiddels zo’n 90 procent verdwenen. Slechts vijf tot tien procent resteert, en ook dat staat onder druk: tussen 2003 en 2019 werd bijna een kwart van de toen nog overgebleven oerbossen gekapt, een verlies van 1,4 procent per jaar.

“Bosbouwbedrijven zijn wettelijk verplicht de Sámi te raadplegen wanneer ze grote stukken kappen, maar in de praktijk gebeurt dat zelden – of hun advies wordt simpelweg genegeerd”, zegt Lilian. “Als dit zo doorgaat, is er over vijftig jaar buiten de nationale parken geen oerbos meer in Zweden. Voor rendieren wordt het dan vrijwel onmogelijk om nog op natuurlijke wijze te grazen, en de Sámi kunnen hun rendierhoeden niet langer voortzetten. Daarmee verdwijnen ook de positieve effecten van rendieren als sleutelsoort. Terwijl de Sámi al sinds de IJstijd met hun dieren samenleven in de boreale bossen – ze zijn samen geëvolueerd.”

Bewustzijn

Een van de projecten waar WILD Sápmi aan werkt, is een geschiedenisboek over de Sámi – geschreven door de Sámi zelf. “Heel weinig Zweedse kinderen en volwassenen weten iets over de Sámi, en wat ze wél weten klopt vaak niet”, zegt Lilian. “Een Sámi-vrouw vertelde me dat haar kinderen op school meer leren over de Maori en de inheemse bevolking van de Amazone dan over hun eigen cultuur. Juist daarom kan een schoolboek meer impact hebben dan welke technologie dan ook: systeemverandering van binnenuit, via educatie, bewustzijn en erkenning.”

Van oerbos naar kartonnen doos

Diezelfde bewustzijnsbeweging is nodig rond de boreale oerbossen, ziet Lilian. “De bomen daar zijn niet zo breed als je misschien verwacht van een eeuwenoud woud: door het koude klimaat groeien ze langzamer. Daardoor ogen ze minder imposant en worden ze vaak gezien als minder waardevol dan tropische regenwouden. Maar dat klopt niet. Het is pure wildernis – met beren, lynxen, wolven en talloze vogelsoorten. En het grootste deel van het leven speelt zich ondergronds af: 64 procent van de koolstof die boreale bossen opslaan ligt in de bodem, terwijl dat in tropische bossen 32 procent is, precies de helft. Die bodem is dus een enorme koolstofbank. Maar zodra er met zware machines wordt gekapt, komt die koolstof nog tien jaar lang vrij. En dat rekent niemand mee in de klimaatmodellen…”

Bovendien wordt 75 procent van het hout uit deze eeuwenoude oerbossen verbrand als biomassa of verwerkt tot wegwerpproducten zoals kartonnen dozen en verpakkingen. “Greenpeace heeft dit onderzocht: ze reden achter vrachtwagens aan die het hout uit Zweden ophaalden, volgden de lading naar papierfabrieken en zagen wie de afnemers waren. Onder meer Amazon en Oatly bleken klanten. Er is dus dringend behoefte aan betere wet- en regelgeving – ook daaraan werken we met onze stichting, samen met de WILD Foundation.”

Balans

“Soms is het zwaar, ook omdat er alweer een nieuwe bedreiging op de loer ligt: mijnbouw. Voor talloze plekken zijn al vergunningen aangevraagd”, vertelt Lilian. “Dat is deprimerend, maar ik probeer de balans te bewaren. Elke stap vooruit, elke erkenning, elk gesprek dat iets verschuift, geeft hoop. En de Sámi zelf zijn ongelooflijk veerkrachtig. Ze nemen hun verantwoordelijkheid, ondanks dat ze nauwelijks erkenning krijgen. Dat inspireert enorm.”

Ook de bredere regeneratieve beweging geeft haar kracht. “Als je denkt dat je de enige bent, voel je je al snel een gekkie. Maar zodra je ziet dat je niet alleen staat, dat er een netwerk is – dat geeft de energie en het vertrouwen om door te gaan.”

Lees ook ons interview met inheems leider Dadá, die zich samen met criminoloog Tim Boekhout van Solinge inzet voor het Amazoneregenwoud.