Gijsbert Koren: “Als we macht en financieel gewin losknippen, kunnen bedrijven weer naar hun missie handelen”

Je bent oprichter van We Are Stewards. Wat doen jullie? 

“We Are Stewards is een stichting die als doel heeft om steward-ownership in Nederland op de kaart te zetten. We helpen ondernemers om deze ondernemingsvorm te verkennen en toe te passen, we communiceren er veel over en we zetten ons in om de toepassing ervan laagdrempeliger te maken. Zo hebben we bijvoorbeeld standaard statuten die je als ondernemer kunt gebruiken als je steward-owned wilt worden. We werken ook aan een ‘ecosysteem’ van adviseurs, investeerders en juristen die allemaal weten hoe ze steward-ownership kunnen inzetten om een onderneming te helpen.” 

Wat is steward-ownership?

“Normaal gesproken is een aandeelhouder op verschillende manieren de eigenaar van een bedrijf: een aandeelhouder heeft zeggenschap én is economisch eigenaar, waardoor die bijvoorbeeld dividend kan ontvangen en het bedrijf kan verkopen. Doordat een aandeelhouder zoveel macht heeft, is deze eigenlijk belangrijker dan het bedrijf zelf. En belangrijker dan alle andere stakeholders van het bedrijf.

Steward-ownership is een ondernemingsvorm waarbij stemrecht (macht) en economisch recht (financiële belangen) van elkaar gescheiden zijn. De zeggenschap komt te liggen bij zogenaamde stewards: mensen die niet persoonlijk eigenaar zijn, maar de taak hebben om in het belang van de onderneming te handelen. Deze stewards hebben geen baat bij winstmaximalisatie en hun stemrecht kan niet worden verkocht.

Investeerders investeren in de missie van het bedrijf, en hebben geen of beperkt zeggenschap. Purpose is belangrijker dan profit. De winst die een onderneming maakt, verdwijnt op deze manier niet in de zakken van aandeelhouders, maar wordt geherinvesteerd in het bedrijf. Als er dan nog winst overblijft, kan dat bijvoorbeeld gedoneerd worden aan een organisatie die hetzelfde doel nastreeft als het bedrijf. Investeerders en oprichters worden eerlijk en goed gecompenseerd. Maar op een gegeven moment is het genoeg. Net zoals een werknemer op een gegeven moment genoeg salaris heeft gehad, en een leverancier genoeg is betaald.”

Dat klinkt als een maatregel om winstmaximalisatie tegen te gaan. Is dat zo? En ben je tegen het principe van winst maken?

“Dat niet. Voor een steward-owned bedrijf is winst net zo goed belangrijk. Maar eigenlijk is het toch gek dat werknemers op een gegeven moment genoeg salaris hebben gehad, maar een aandeelhouder nooit voldoende is vergoed? Daar zit het hele probleem van extreme groei en extreme extractie in onze maatschappij.”

Welke gevolgen heeft dat?

“Aandeelhouders gaan hun stemrecht dan gebruiken om zo snel mogelijk zo veel mogelijk winst te ontvangen. Dat mag ten koste gaan van alles: het milieu, medewerkers die salarisverhoging hadden kunnen ontvangen, leveranciers, werkkrachten aan de andere kant van de wereld die werken tegen een vergoeding waarvan ze amper kunnen leven. Zulke dingen gebeuren omdat er een beloning is om ze te laten gebeuren: de aandeelhouder profiteert er financieel van. We hebben een systeem opgetuigd waarin de aandeelhouder nooit genoeg heeft, en waarin het dom is om niet meer te willen ten koste van anderen. Als mens wil je zulke dingen misschien niet doen, maar als aandeelhouder is het dom om het niet te willen.

Met als gevolg: een extractief systeem waarin kosten geëxternaliseerd worden. Als we willen bewegen naar een systeem waarin we binnen de donuteconomie opereren en waarin er sprake is van true pricing, dan kan je dat met wetgeving doen: met steward-ownership haal je de angel uit het aandeelhouderskapitalisme. Ik denk dat het is wat de wereld nodig heeft.”

Hoe zou de (bedrijfs)wereld eruitzien als alle bedrijven steward-owned waren?

“Bedrijven opereren dan in dienst van hun missie. En die missie is vaak niet zoveel mogelijk geld verdienen, maar iets bijdragen aan de samenleving. Daar goed voor vergoed worden is vaak alleen een voorwaarde, niet de drijfveer. Bijna niemand wil anderen of de Aarde schade toebrengen. Toch gebeurt het veelvuldig, op zoek naar hogere financiële rendementen. Als die prikkel wegvalt, ontstaat er ruimte voor een meer medemenselijke manier van ondernemen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt dan de norm.”

Kunnen we dan een ecologische economie creëren waarin de belangen van de Aarde centraal staan?

“Steward-ownership is het ideale fundament voor ondernemers en investeerders die positieve impact willen maken. Maar om een nieuwe ecologische economie te creëren zijn er meer puzzelstukjes nodig. Steward-ownership is er daar slechts één van, maar wel een hele fundamentele. Ook als steward-owned bedrijf met een mooie missie kan je ongemerkt schade aanrichten. Een tijdje terug was Patagonia (steward-owned sinds 2022) in opspraak: de kledingfabrieken waar hun kleding gemaakt wordt zouden niet in de haak zijn. Steward-ownership lost dus niet in één keer alle dingen op die je verkeerd kan doen als onderneming.”

Wat zijn de andere puzzelstukjes waarmee we wel tot een ecologische economie komen?

“Dat zijn initiatieven voor certificering als B corp en de Code Sociale Ondernemingen, true pricing, het circulair maken van onze economie en bedrijfsvoering die meer democratisch is, bijvoorbeeld door middel van medewerkersparticipatie of bredere stakeholderparticipatie binnen ondernemingen.”

Is het jullie doel om alle bedrijven in Nederland – en misschien wel daarbuiten – te helpen om steward-owned te worden?

“Ons ultieme doel is dat elke ondernemer een bewuste keuze maakt. Dat ze weten dat steward-ownership een optie is – net zoals een bv, nv of vof. Wij geloven dat als ondernemers dit eenmaal weten, velen voor dit model zullen kiezen. Het is belangrijk dat bedrijven dit op tijd beseffen, want winstmaximalisatie is een soort magnetisch veld, waar bedrijven vroeg of laat naartoe getrokken worden.” 

Denk je dat voor alle bedrijven geldt, dat het slechts een kwestie van tijd is voor winstmaximalisatie de drijvende kracht wordt?

“Flauw gezegd wel. En dat kan heel lang duren hoor, sommige familiebedrijven bestaan al heel lang – en hebben jaren, of misschien wel eeuwen – als drijfveer om bijvoorbeeld een goede werkgever te zijn. Maar er zijn veel voorbeelden van bedrijven die uiteindelijk toch zwichten voor winstmaximalisatie. Unilever was onder leiding van oprichter William Lever ook een soort sociale onderneming, net als Etsy dat probeerde te zijn en zoals Danone onder leiding van Emmanuel Faber wilde worden, totdat hij door beleggers werd weggestuurd die vonden dat hij op korte termijn veel te veel winst liet liggen. Het klinkt wat dystopisch, maar als de aandeelhouder belangrijker is dan al het andere, dan kan je erop wachten dat zoiets gebeurt. Daarom zeg ik: maak een bewuste keuze als je je onderneming opricht.”

Oorspronkelijke publicatiedatum: 12 juni 2024. Laatste update: 23 september 2024.